بررسي تطابق مرگ رستم و فرجام خاندان وي در شاهنامه فردوسي با ميتوس زمستان در نظريه نورتروپ فراي

Examining the compatibility of Rostam s death and the fate of his family in Shahnameh with the myth of winter in Nortrop Fry s theory

از رويكردهاي مهم در مطالعات اسطوره شناختي متون ادبي نظريات نورتروپ فراي در اين خصوص است. فراي اسطوره شناسي با تعلقات ساختارگرايانه است، اما در نظرياتش به انعكاس گفتمان دوره و اجتماعي كه آثار ادبي با پيرنگ اسطوره اي در آنها توليد شده، توجه شده است. در اين مقاله كه داده‌هاي آن به روش كتابخانه‌اي گردآوري شده و با شيوه توصيفي - تحليلي نگارش شده است، روايت مرگ رستم در شاهنامه با ميتوس زمستان در الگوي فراي مطابقت داده شد. فريب رستم توسط نابرادري‌اش شغاد و مغلوب قوانين طبيعت گشتن علي رغم شكست ناپذيري‌هاي سابق و سقوط در چاه و مرگ غافلگير كننده‌اش با مراحل شش‌گانه ميتوس زمستان همسان است. از طرفي پيشبرد روند داستان بر خلاف انتظار مخاطب نيز آن را در زمرۀ گونۀ ادبي طنز و آيروني قرار مي‌دهد كه اين گونه ادبي با ميتوس زمستان در آراء فراي مقترن است. نمادهايي نظير فال بد اخترشناسان در آغاز داستان، دعوت قهرمان به چالش توسط پيك شرور در قالب شغاد و نيز كهن الگوي چاه كه حاوي معاني همچون تاريكي، غم، ظلمت و نابودي است، موجب شكل‌گيري تصويري دوزخي از جهان و سرنوشت تلخ قهرمان در پايان داستان مي‌شود. تقارن مرگ رستم در شاهنامه به دست نابرادري‌اش با سرآمدن دوره پهلواني در اين حماسه ادبي مي‌تواند بازتابي از نگرش تلخ فردوسي به دوره و احوال اجتماعي زمانه‌اش مبني بر برادر كشي و عدم وجود خصايص پهلواني و افول قهرمانان باشد.

One of the important approaches in the mythological studies of literary texts, is Nortrop Fry Theories. The present study investigates the story of Rostam s death in Shahnameh by using Fry s proposed model and by descriptive- analytical method. The method of information gathering is in the libraries method. Studies show that the presence of elements such as being tricked by step brother, defeat the laws of nature and Hero s dying by falling into a well draws the story closer to Mitus Winter. After mentioning of the six stages of the Mitus Winter outlined in Fry s model, its adaptation to the course of the Rostam and Shaghad story was examined. The continuation of the story. contrary to the expectations of the audience, puts it in the category of Ironic literary genre. Symbols such as the bad omen of astrologers, the archetype of the evil pike to invite the hero to death, and the archetype of the well with meanings such as sadness, darkness and destruction, lead to the formation of an infernal world for the end of the Hero. In addition, regarding Fry s view of the role of myth in the reflection of the author s social era, it was concluded that the formation of the myth of Rostam s death could be a reflection of Ferdowsi s view of the social situation of his period.