نمودهاي كهن‌نمونۀ روايت در شاهنامه براي فيلم‌نامۀ اقتباسي

The archetypes of narration in the Shahnameh for the adapted screenplay

شناساييِ كهن‌نمونه‌هاي روايت در شاهنامه، از نخستن گام‌ها براي فيلم‌نامۀ اقتباسي از آن است. به‌ويژه براي آن دسته از فيلم‌نامه‌نويسان كه موافق ساختارگرايان و فيلم‌نامۀ سه‌پرده‌اي‌اند. در اين جستار، ما به كهن‌نمونه‌هاي پي‌رنگ، يا از زبانِ سينما به اكسپوزه يا چكيدۀ پي‌رنگ‌هاي داستان‌هاي شاهنامه مي‌پردازيم كه ريزپردازي‌هاي پي‌رنگ را ندارد و تنها بر خطِ رويدادهاي اصليِ داستان پاي مي‌فشرد. با نگاهي به كشمكش، كه از ساخت‌مايه‌هاي كليدي در پرداختِ پي‌رنگ بنيادي داستان است، برآنيم كه در شاهنامه مي‌توان كمابيش همۀ گونه‌هاي كشمكش را يافت. كتاب «نامۀ باستان در بوتۀ داستان» به پيروي از گريماس و برمون و در پايان از بارت، در بررسي روايت، واژۀ پي‌رفت را براي هر واحد روايي به كار گرفته است. ازآنجاكه در وارسيِ ساختاري داستان‌هاي شاهنامه چكيده‌اي كمابيش سه چهارخطي از پي‌رنگ يا اكسپوزه نشان داده مي‌شود و چون اين چكيدۀ پي‌رنگ در حكمِ الگوهايي در داستان‌هاي كهن ما تكرار مي‌شوند، پس بهترين نام‌گذاري بر آن، كهن‌نمونۀ روايت مي‌نمايد. با روشي توصيفي - تحليلي به اين برايند رسيديم كه هر اقتباس‌گرِ سينمايي در آغاز بايد ساختار داستان‌هاي شاهنامه را به كمك كهن‌نمونه‌هاي روايت واكاوي كند تا درون‌مايه‌هاي نهفته آن را دريابد. سپس آن داستان را با هر نگرشي كه دارد، همسو با درون‌مايۀ دلخواهِ خويش با ساختاري سامانمند براي فيلم‌نامه بازآفريني كند.