تكامل پلاتفرم فارس در ژوراسيك: جغرافياي ديرينه، رويدادهاي مهم و عوامل كنترل‌كننده

پلاتفرم فارس معرف بخش جنوب خاوري رشته‌كوه زاگرس و يكي از بزرگ‌ترين ايالت‌هاي نفت و گاز جهان است. به‌منظور آگاهي از رويدادهاي مهم و عوامل مؤثر در تشكيل اين پلاتفرم در ژوراسيك، چند بُرش سطحي و زيرزميني از توالي‌هاي رسوبي آن بررسي شده‌است. با توجه به تغييرات رخساره‌ها و هندسه حوضه، مي‌توان تكامل پلاتفرم فارس در ژوراسيك را به هشت مرحله تفكيك كرد. نخستين نهشته‌هاي حاصل از پيشروي درياي ژوراسيك در فارس، كربنات‌ها و شيل‌هاي سازند نيريز (سينمورين‌-‌پلينسباكين) است كه در قسمت داخلي يك رمپ هموكلينال (پلاتفرم نيريز) تشكيل شده‌است. مجموعه رسوبي ژوراسيك زيرين با حضور كربنات‌هاي ستبر تكميل مي‌شود كه نشانه گسترش محيط تالاب (بخش آرام رمپ مياني) و تثبيت پلاتفرم ليتيوتيس‌دار (سورمه زيرين) در توآرسين است. در انتهاي توالي رسوبي ژوراسيك زيرين، شواهدي از خروج پلاتفرم از آب و توقف رسوب‌گذاري وجود دارد كه با رويداد سيمرين مياني (ناپيوستگي آلنين) مرتبط است. حضور كربنات‌هاي درياي كم‌عمق روي ناپيوستگي آلنين، بيانگر پيشروي دريا و برقراي دوباره پلاتفرم در ژوراسيك مياني است. مجموعه رخساره‌هاي ژوراسيك زيرين، ناپيوستگي آلنين و كربنات‌هاي روي آن با شيل‌هاي خاكستري و سنگ آهك‌هاي درياي عميق باژوسين (حوضه پوزيدونيا) پوشانده شده‌اند. اين تغيير ناگهاني، نشانه غرق‌شدن پلاتفرم فارس در بخشي از ژوراسيك مياني است. با افزايش توليد كربنات و پرشدن حوضه، درياي عميق و پلاتفرم به‌هم پيوستند و رسوب‌گذاري در بخش مياني رمپ (پلاتفرم مَند) ادامه يافت. مهم‌ترين تغيير پلاتفرم فارس در ژوراسيك پسين، حاكم شدن محيط‌هاي تالابي و پهنه‌هاي جزر و مدي (پلاتفرم عرب-هيث) همراه با خروج مكرر از آب است. مقايسه منحني تغييرات سطح نسبي آب در پلاتفرم فارس با منحني تغييرات جهاني آب درياها حاكي از مطابقت اين الگوها تا باژوسين است. در حالي كه، از ميانه‌هاي ژوراسيك تا پايان آن، تغييرات منحني‌هاي ياد شده همسو نيستند كه نشان مي‌دهد تغييرات و تكامل اين پلاتفرم در باتونين-تيتونين تحت كنترل پارامترهاي تكتونيكي به‌خصوص تكاپوي گسل‌ها بوده‌است.