رويكرد آموزش ادبيات در مدارس مقطع متوسطه

تدوين كتب آموزش ادبيات با روش هاي نوين آموزشي و با اهـداف مشـخص همواره دغدغه مؤلفان كتاب هاي درسي بوده و هست. هدف اصلي آموزش بـا رويكرد تكليف محور توجه مساوي و موازي بـه چهـار مهـارت زبـاني اسـت. اينگونه تكاليف، زبان آموزان را با قالب ها و صـورت هـاي زبـاني درگيـر و بـا نقش هاي ارتباطي و معاني مختلف آشنا ميكند تـا تسـلط لازم را در فهـم بـه دست آورند. فراگير بـا ملاحظـه غنـا و گونـه گـوني زبـان ادبـي و اسـتفاده از امكانات بالقوه آن زبان، نگـرش مثبـت بـه زبـان پيـدا و خلاقيـت و شـهامت بيشتري در خود احساس ميكند و توانش ارتباطي آنـان در برخـورد بـا متـون اصلي افزايش مييابد. مطالب ادبي، عموماً پرارج و گـران بهـا هسـتند و ارزش مطرح شدن در كلاس را به قصد آموزش زبان دارند. دانـش آمـوزان بـا مطالعـه عميق متون ادبي، اطلاعات زباني فراواني در خـلال آن بـه دسـت مـي آورنـد، دايره لغات گسترش و املايشان بهبود مي يابد، با سبك هاي ادبي آشنا ميشوند و اطلاعات فرهنگي، اجتماعي و سبك زندگي و جهـان بينـي فراوانـي دربـاره زبان فارسي كسب ميكنند. در متن هاي ادبي، مي توان كاركردهاي ويژه زبان را فهميد. ازآنجاكه زبان فارسي به شدت كنايي اسـت و بـا عناصـر ادبـي آميختـه است؛ فهم كنايات امري لازم و ضروري است و فهـم كنايـات در بافـت زبـان بسيار آسان ميشود. دانش آموزان در اين روش، با انجام تكاليف فراوان، نشاط بخـش و جـذاب، نيروي تلقيني و انگيزشي فراوان در خود احساس ميكننـد. مـتن را بـه خـوبي درمي يابند و قادر خواهند بود درباره ديـدگاه ها و علايـق و احساسـات خـود سخن بگويند و توانايي هاي تفسيري و نقّادي خود را بهبـود بخشـند. پـس در يك نگاه كلي اهداف كلاس ادبيات در چهارچوب آموزش زبان محقق شده و به نتايج زير دست مييابند: 1 .غني سازي زبان با انجام تكاليف متنوع؛ 2 .آموختن اطلاعات ادبي و اجتماعي– فرهنگي از خلال متن؛ 3 .بسط توانايي هاي خوانشي فراگيران؛ 4 .كمك به رويارويي نظرات و سليقه ها با انجام فعاليت هاي گفتوگو؛ 5 .استدلال، توجيه، توضيح و نگارش؛ در كنار اين اهداف، سه عنصر توانش ارتباطي نيز محقق ميشود: عنصر زبانشناختي: دانسـتن و توانـايي بـه كـارگيري واژگـان، آواشناسـي، معناشناسي و صرف- نحو؛ شناخت نشانه هـاي زبـاني و قـوانين تركيـب ايـن نشانه ها. عنصر جامعه شناختي زبان (اجتماعي- زباني): شرايط اجتماعي- فرهنگي استفاده از زبان به گونه اي كه زبان آموز بتواند واقعيت يك فرهنگ را درك كند. عنصر عمل گرايانه و غير زباني: جنبه هاي گفتماني و كاركردي، كاربردهاي غيرشفاهي، كاربردهاي ادبي، حركات سر و دست، ايما و اشاره. يكي از شيوه هاي نو در آموزش زبان، شيوة تكليـف محـور اسـت كـه مـتن درس، دانش آموز را به سمت ارتباطي دوسويه و انجام تكليف سوق ميدهد. آموزش زبان و ادبيات به روش تكليف محور، عمدتاً به نظريه هاي يادگيري معطوف است؛ اما زبان نقش مهمي در اين نظريه ايفا ميكند. زبـان در مفهـوم عام آن و در آموزش تمام دروس به عنوان وسيله رساندن معنا نقش مهمي ايفـا ميكند. آموزش زبان تكليف محور به نقش اصلي معنا در كـاربرد زبـان تأكيـد دارد. آمـوزش تكليـف محـور از الگوهـاي چندگانـه زبـان بهـره مـي جويـد و طرفداران آموزش تكليف محور از الگوهاي ساختاري، نقشـي و تعـاملي زبـان استفاده ميكنند. پس زبان و آموزش تكليف محور نسبتي معنادار دارند. اما كاربرد خاص اين الگو در ادبيات بدان معناست كه دانش آموز در كلاس فعال باشد و انجام تكاليف هدف دار و منظم و شـوق برانگيـز، آمـوختن وي را سهولت بخشد. در اين راه بهره گيري از تمام روش هـاي آمـوزش لازم اسـت. روش هايي چون الگوي همياري، الگوي پيش سـازمان دهنـده، الگـوي دريافـت مفهوم، الگوي تفكر اسـتقرايي، روش مقايسـه، روش پرسـش و پاسـخ، روش پژوهش، روش حل مسئله، روش تمرين دادن و ... . در اين روش معلم بايد فعال باشد نـه منفعـل؛ زيـرا دادن تكـاليف مـؤثر و بررسي و تصحيح كار دانش آموزان به حوصله و وقت و دقت نياز دارد. معلـم بايد خلاق باشد و انگيزه بدهد. در اجراي برنامه هـاي درسـي كـلاس را شـاد نگاه دارد و براي تحرك و ايجاد انگيـزه از كلمـات تحسـين آميـز و تشـويقي، جايزه، نمره و ابزارهاي مؤثر ديگر بهره جويد.