مروري بر متابوليت‌هاي ثانويه در زرين گياه

A review on secondary metabolites in Dracocephalum Kotschyi plant

گياهان گروه بزرگ و متنوعي از تركيبات آلي به‌ نام متابوليت‌هاي ثانويه را توليد مي‌كنند كه توسط انسان به‌عنوان تركيب دارويـي مصـرف مي‌شوند. طبق برآوردهاي صورت گرفته در سال‌هاي اخير، ارزش بازارهاي جهاني داروهاي گياهي كه شامل گياهان دارويي و فرآورده‌‌هـاي آن‌هاست، همواره با رشد قابل توجهي رو به افزايش بوده است. با توجه به اينكه بخش اعظم بازار گياهان دارويي دنيـا، بـه توليـد و عرضـه متابوليت‌هاي ثانويه مشتق از اين گياهان مربوط مي‌شود، لذا متابوليت‌هاي ثانويه گياهي از ارزش اقتصادي و همچنين ارزش افزوده بسـيار بالايي برخوردار هستند و سنتز شيميايي اين متابوليت‌ها معمولا پيچيده و پرهزينه مي‌باشد. بنابراين توليد متابوليت‌ها با روش‌هاي مختلف زيست فناوري از جمله كشت سلولي گياه، راه جايگزين سودمندي است. متابوليت‌هاي ثانويه گياهي، تركيباتي آلي هستند كه مستقيما در رشد، نمو يا توليد مثل گياه دخيل نيستند ولي براي بقاء زندگي سلولها ضروري‌اند. متابوليت‌هاي ثانويه دامنه وسيعي از مواد مانند ترپنوئيدها، آلكالوئيد‌ها، تانن‌ها، رنگدانه‌ها، صمغ‌ها و ... است. كميت و كيفيت اين تركيبات بسته به نوع گياه، شرايط اكولوژيكي و مرحله رويشي گياه منحصر به فرد و متفاوت است. كشت بافت گياهي يكي از مهمترين تكنيك‌ها در راستاي توليد صنعتي متابوليت‌هاي ثانويه است، زيرا پتانسيل توليد اين مواد در شرايط طبيعي بسيار محدود مي‌باشد. زرين گياه يكي از گونه هاي دارويي و معطر از خانواده نعناعيان است كه در ارتفاعات شمالي و شمال شرقي ايران يافت مي‌شود. اين گياه به خاطر اسانس زياد و تركيبات دارويي موثر در داروسازي بسيار مورد توجه است. زرين گياه بومي ايران محسوب مي شود به علت شرايط خاص رويشگاه و برداشت بي‌‌رويه انساني در خطر انقراض قرار دارد. بنابراين يافتن راهي مناسب جهت تكثير و ازدياد اين گياه مي‌توان گام ارزشمندي برداشت.