نابرابري‌هاي فضايي (شكاف‌هاي شهري- روستايي)، چالش اصلي ناپايداري توسعه در مناطق مختلف كشور

امروزه وجود نابرابرهاي منطقه‌اي و فاصله‌هاي درآمدي و سرمايه‌اي ميان نواحي مختلف جامعه، به‌ عنوان يكي از موانع مهم توسعه به ‌حساب مي‌آيد. نابرابري‌هاي ميان مناطق محروم (مرزي يا غيرمرزي) و مناطق برخوردار از توسعه و شكاف‌هاي شهري- روستايي، مهم‌ترين مصداق نابرابري‌هاي فضايي و منطقه‌اي هستند. در اين مقاله سعي مي‌شود با روش تحليل ثانويه، ميزان يكپارچگي يا شكاف مناطق شهري و روستايي كشور بر حسب چهار متغير، مكان‌هاي استقرار جمعيت، بخش‌هاي عمده اقتصادي و توليدي، ميزان و توزيع فقر و شكاف درآمدي و هزينه‌اي در چهار دهه اخير مورد مطالعه قرار گيرند. ارزيابي عملكرد نظام برنامه‌ريزي فضايي در كشور نشان مي‌دهد اين نظام با نوعي رويكرد بخشي و غيرآمايشي، با تأكيد بر دو محور تمركزگرايي و شهرگرايي، بر نابرابري‌ و فاصله ميان مناطق پيراموني و مناطق مركزي كشور از يك سو و مناطق شهري و روستايي از سوي ديگر افزوده است. طي چهار دهه اخير در كشور، نوعي شهرنشيني روزافزون، بي‌رويه و گاهي ناموزون به ضرر پايداري و تعادل جمعيت در مناطق شهري كوچك و مناطق روستايي اتفاق افتاده كه لزوماً با توسعه متوازن منطقه‌اي همراه نبوده ‌است. شهرهاي بزرگ جاذب جمعيت كار در حاشيه خود بوده‌اند كه با خود نوعي زندگي توأم با فقر را در بخش‌هاي حاشيه‌اي و روستايي ايجاد كرده‌ است. طي اين سال‌ها، با وجود كاهش معنادار فقر مطلق در جامعه، هنوز بار فقر همچنان بر دوش روستاييان، آن‌ هم بيشتر در مناطق محروم سنگيني مي‌كند. شاخص‌هاي درآمد و هزينه نيز به نفع شهرنشينان بوده‌ است. به ‌طور كلي داده‌هاي كلان در كشور نشان مي‌دهد كه نابرابري فضايي در مناطق كشور وجود دارد اما هر جا كه پيوندهاي شهري- روستايي برقرار و تقويت شده است، نابرابري‌هاي منطقه‌اي و شهري- روستايي كاهش يافته است.