بررسي نظام كشاورزي ايران

مديريت و اداره كشاورزي ايران تا آستانه انقلاب مشروطه به صورت‌هاي گوناگون در اختيار و در دست كشاورزان و مالكان بزرگ و كوچك قرار داشت. توضيح اينكه، در ساختار حكومت‌هاي ايران، همواره اداره امور به دست ديوان‌ها بوده است. نظام كشاورزي ايران در يك تصوير كلان به درختي مانند است كه از بالا به پايين در سه سطح و اشكوب نمايان مي‌شود: «سطح كلان» و كشوري، «سطح مياني» كه بدنه نيروي انساني و اجتماعي را تشكيل مي‌دهد و «سطح بنياني» كه نظام توليد است بر محور توليد خانوادگي. در سطح كلان، نهادها و دستگاه‌هاي اجرايي و اساساً دولتي قرار دارند. چندين نهاد و دستگاه اجرايي به طور مستقيم با بخش كشاورزي سر و كار دارند كه در رأس آنها وزارت جهاد كشاورزي در جايگاه مسئول و متولي بخش كشاورزي قرار دارد. در سطح مياني كه همانند تنه درخت است، عامل انساني جاي دارد. اگر با اين ديدگاه نگاه شود كه كشاورزي در اساس، يك فعاليت انساني است، آنگاه در فرآيند توليد كشاورزي، عامل انساني محور هر سازوكاري قرار مي‌گيرد. توليدكننده (كشاورز) همزمان چند وجهه و جنبه را در بر مي‌گيرد. در سطح پايين و بنيادي، به قابل رويت‌ترين وجه، تصوير واقعي عناصر و عوامل توليد نمايان است. در فرآيند توليد كشاورزي، ساختارهاي فيزيكي و عوامل زيست‌شناختي (بيولوژيك)، دستاوردهاي پژوهشي و علمي با حضور فعال كشاورز كه خود جزئي از عوامل توليد است، به تناسب تركيب مي‌شوند. در اين بعد است كه سازوكارهاي فرآيند توليد، از كاشت تا برداشت، تحقق مي‌يابند. موضوع در خور توجه در اين رابطه آن است كه در حالي كه در جنبه‌هاي فني، توسعه صنعتي و دستاوردهاي پژوهشي و علمي دگرگوني‌هاي عظيمي رخ داده است، در جنبه ساختارهاي فيزيكي و عوامل توليد تعيين‌كننده‌اي مانند «زمين و آب» تحول بنيادي صورت نگرفته است. از اين روي تركيب و تناسب عناصر و عوامل توليد، در صورت يك نظام توليد كه پايه و اساس نظام كشاورزي است، شكل گرفته است. در سياست‌گذاري‌هاي كلان كشاورزي، دو ركن اساسي و بنيادين نظام كشاورزي كه توليد خانوادگي و متشكل ‌شدن آنها است، ناديده گرفته شده است. بنابراين نياز است و ضرورت دارد كه يك نگاه تحول‌آفرين بر سياست‌گذاري پيشرفت كشاورزي ايران حاكم شود.