سكوت عارفانه به روايت ابن عربي و مولوي

بحث از زبان دين از جمله‏ مباحث مورد عنايت عرفا در بحث از سلوك عرفاني سالك است. آنچه بحث از زبان دين را در عرفان منحصر به فرد ساخته و آن را از علم كلام متمايز مي كند، توجه به زبان عارف در آخرين سلوك معرفتي، معرفت شهودي، است. اين معرفت كه حاصل مواجهة واصل با انوار ذات الهي است زبان خاصي مي طلبد كه‏ابن عربي و مولوي به ‏آن توجه‏كرده اند. از منظر اين دو عارف كلام، حاصل معرفت عقلي و حسي نسبت به‏اسما، صفات و افعال خداوند است و ازآن جا كه ذات مرتبه اي فراتر از وجود و در نتيجه وراي ادراك و تخيل است، در شهود عرفاني واصل، سخنوري جايگاهي ندارد و سكوت زبان عارف در توصيف و ستايش خداوند است. ابن عربي با رويكرد هستي شناسانه ‏از ظلمت فراوجودي ذات سخن مي گويد و با رويكرد معرفتي از ظلمت عقل و بصيرت در مواجهه با وفور انوار ذات. زبان خاموش عارف در آن مرتبه در تفكر ابن عربي حاصل چنين بينشي است. مولوي نيز با رويكردي معرفتي به زبان واصل به حق توجه‏كرده و نهايت سلوك را حيرت از مشاهدة ذات مي داند. اين حيرت ناشي از عجز عقل در معرفت به حق و نيز معرفتي متفاوت از معرفتي است كه سالك در طي طريق به گمان خود از خداوند كسب كرده ‏است. در پرتو چنين معرفت شهودي، جهلي ستودني وجود عارف را فرا مي گيرد. از منظر اين دو متفكر همان گونه‏كه سكوت عارفانه ‏از كلام در توصيف خداوند گوياتر است، جهل عارفانه نيز از دانش استدلالي باارزش تر است.