بررسي تشبيه و كاركردهاي بلاغي و محتوايي آن در شعر محمدكاظم كاظمي

A study of rhetoric and its rhetorical and content functions in the poetry of Mohammad Kazem Kazemi

تشبيه يكي از اساسي‌ترين و تأثيرگذارترين عنصر صور خيال است كه از آن صورت خيال‌هاي ديگري‌ مانند استعاره، كنايه، مجاز و تشخيص نشاءت مي‌گيرد. اين عنصر در تصويرگري و تصويرپردازي صورت‌هاي ذهني نقش ارزشمندي دارد. محمدكاظمي نيز شاعر تصويرگرا و تصوير آفرين است كه به مدد اين عنصر براي خلق تصويرهاي بكر و خيال‌انگيز و تفكرانگير به شكل‌هاي مختلف بهره گرفته است. اين پژوهش به‌صورت توصيفي- تحليلي انجام‌شده است؛ يعني تشبيهات اشعار وي از جهت‌هاي مختلف چون: عناصر تشبيه، تشبيه به اعتبار ادات، به اعتبار وجه شبه، مفرد و مركب بودن طرفين، محسوس و معقول بودن طرفين و وحدت يا تعدد طرفين، موردبررسي قرارگرفته و در پايان هر بخش، جدول و نمودار نيز ترسيم گرديده است. اين پژوهش نشان مي‌دهد كه كاظمي از عناصر تشبيه، گرايش بيش‌تري به مفاهيم انتزاعي و عناصر طبيعي داشته درحالي‌كه ازلحاظ مشبه‌به، بيش‌تر تشبيهات وي عقلي‌اند. گاه مفاهيم مجرد و انتزاعي‌ را با ياري عناصر طبيعي و ملموس‌ گاه پديده‌هاي طبيعي را به مدد تشبيه با عمق‌بخشي به تصوير كشيده است. ضمن اين‌كه به اعتبار ادات‌، بيش‌تر تشبيهات كاظمي مجمل و مؤكد هستند ازلحاظ تعدد طرفين به تشبيهات مفرد به مفرد و به اعتبار حسي و عقلي، به تشبيهات حسي به عقلي، حسي به حسي و ازنظر تعدد طرفين به تشبيهات جمع گرايش بيشتري دارد. تشبيهات بليغ به شكل اضافه تشبيهي در تشبيهاتش وجود دارد اين امر در گسترش قلمرو تشبيهات كاظمي نقش خوبي دارند.