همساني‌ها و ناهمساني‌ها در ساخت‌مايه‌هاي داستان، نمايش‌نامه و فيلم‌نامه

Similarities and dissimilarities in the elements of story, play and screenplay

با نگاهي همه‌سويه، سازۀ «روايت» در سه رسانۀ هنري ادبيات داستاني، نمايش‌نامه و فيلم‌نامه برجسته‌ترين وجه مشترك بين آن‌هاست. بااين‌همه، پردازشِ روايت در هريك از آن‌ها گونه‌گون است؛ زيرا با نگرش به هركدام از اين رسانه‌ها، كاربستِ ساخت‌مايه‌ها يكسره به ساختار ويژه و آرمان بنيادي هنرمند وابسته است. اين وابستگي چه در روند آفرينش و چه در شيوۀ ارائه و چه در پيوند با مخاطب نمود دارد. شناخت و سنجش ژرف‌نگرانۀ همساني‌ها و ناهمساني‌ها و به‌كارگيري ساختمند و بهينۀ اين ساخت‌مايه‌ها در هريك از اين سه رسانۀ هنري، برگ برنده‌اي است براي پديدآوريِ اثري درخور و درخشان. از سويي بر پايۀ كليدي بودنِ روايت در داستان، نمايش‌نامه و فيلم‌نامه است كه اقتباس‌هاي هنري بينِ اين سه رسانه، بده‌بستاني هميشگي و پايان‌ناپذير دارد. همين عامل بايستگيِ چنين جستارهايي را دوچندان مي‌نماياند. دستاوردِ اين شناسايي‌ و سنجش‌ها‌ آن است كه براي آفريدنِ كاري هنري ـ روايي، شناخت موشكافانۀ ساخت‌مايه‌هاي هريك از ‌آن‌ها و هماهنگي گونۀ روايت با ساختارِ رسانۀ هنريِ برگزيده، نخستين و برجسته‌ترين گام است. بي‌گمان يكي از رازهاي مانايي اقتباس‌هاي ماندگار و جاودانه همين خواهد بود.