آسيب شناسي كم‌توجهي به دستنويس‌هاي مصوّر شاهنامه در شاهنامه‌پژوهي (مطالعه موردي: نسخۀ بايسنقري)

Pathology of insufficient attention to Shahnameh illustrated manuscripts in Shahnameh studies (Case study: Baysonghori version)

اهميت نسخه‌هاي مصور براي پژوهشگران هنرهاي تجسمي موجب شده اين تحقيقات بيشتر رنگ هنري داشته باشند و پژوهشگران زبان و ادب فارسي كم‌تر به موضوعاتي از اين دست توجه كنند. تنها تعداد انگشت‌شماري از پژوهش‌هاي ادبي را مي‌توان يافت كه به نسخه‌هاي مصور و نگاره‌هاي آن پرداخته باشند. حال آن‌كه اين نگاره‌ها جايگاه مهمي در نمايش تلقي مردم دوره‌هاي نگارش هر نسخه داشته‌است و از اين گذرگاه مي‌توان تأثير منابع جانبي همچون نگاه عامۀ مردم و شرايط فرهنگي- اجتماعي را در آن‌ها بررسي كرد. در ميان آثار ادبي از شاهنامه به دليل جايگاه ويژه اجتماعي ، نسخه‌هاي مصور بيشتري برجاي مانده و به سبب استقبال فراوان مردم از آن بيشتر تحت تأثير عوامل جانبي بوده است. شهرت و رواج شاهنامه مايۀ آشنايي خواص جامعه با ديدگاه‌هاي عاميانه دربارۀ حماسۀ ملي شده است. يكي از نمونه‌هاي شاخص، نگارگران دستنويس‌ بايسنقري هستند كه از عوامل جانبي همچون روايات مردمي تأثير پذيرفته‌اند. بررسي اين موارد با اتكا بر تصاوير نسخه‌ها مي‌تواند اطلاعات ارزشمندي را در اختيار شاهنامه‌پژوهي به ويژه در حوزۀ تحقيقات مرتبط با نگاه جامعه به اين اثر قرار دهد. در اين مقاله با توجه به ظرايف نگاره‌هاي نسخه بايسنقري، مشهورترين نسخه مصور شاهنامه در مكتب هرات، به وجوه مثبت توجه ادب‌پژوهان به جزئيات اين اثر ادبي - هنري پرداخته‌ و آسيب‌هاي كم‌توجهي به نگاره‌ها در شاهنامه پژوهي را بيان كرده‌ايم.

The importance of illustrated editions for researchers of visual arts has caused these researches to be more artistic and researchers of Persian language and literature pay less attention to such issues. Only a few of literary studies can be found that deal with illustrated versions and illustrations. However, these pictures have an important place in the representation of the people s opinion during the writing period of each version, and from this passage, the influence of external sources such as the public view of the people and cultural-social conditions can be examined in them. Among the literary works of the Shahnameh, due to its special social status, more illustrated versions have survived, and due to its great acceptance by the people, it has been more influenced by external factors. The fame and popularity of the Shahnameh became a source of familiarity of the society with popular views about the national epic. Among the examples of these people are Baysonghori manuscript painters who were influenced by external factors such as folk traditions. Examining these cases by relying on the images of the copies can provide valuable information to Shahnameh studies, especially in the field of research related to the society s view of this work. In this article, considering the subtleties of the illustrations of the Baisonghori version, the most famous illustrated version of the Shahnameh in the Herat school, we have discussed the positive aspects of literary scholars attention to the details of this literary-artistic work, and we have expressed the harms of the lack of attention to the illustrations in Shahnameh researches.