مدارهاي دانشگاه‌داري در عصر حاضر: واقعيت‌مداري، آينده‌مداري و مسئوليت‌مداري

University Administration Circuits: Realism, Futurism and Responsibility Orientation

دانشگاه در فضا و زمان امروز ايران دچار ناكارآمدي شده، از اين‌رو نوشتار فوق برپايه دغدغه نگارنده به منظور حفظ حيات و پايدارسازي بقاي دانشگاه در ايران تدوين شده است. اگرچه روزگاري دانشگاه با هدف تربيت نيروي ماهر و متخصص براي پيشبرد اهداف و برنامه‌هاي دولت كاركرد خودش را تعريف و اجرا مي‌كرد، اما در روزگار كنوني اين كاركرد نيز در برخي از رشته‌ها و حوزه‌هاي خاص مهارتي، به دشواري دست‌يافتني شده و آموزش در بسياري از حوزه‌هاي تخصصي دانشگاه دچار بحران مخاطب شده است. به عبارت روشن‌تر عرضه آموزش عالي بر تقاضاي اين نوع آموزش‌ها غلبه يافته و در عمل مشتريان نهايي تحصيل در دانشگاه از دريافت خدمات تحصيل در دانشگاه‌هاي كشور حتي به شكل رايگان سر باز مي‌زنند. اين موضوع دلايل متعددي دارد كه بخشي از آن در فضاي دانشگاه و بخشي ديگر در فضاي بيرون دانشگاه معناپذير و قابل تبيين است. تمركز اين مقاله بررسي و توضيح چرايي ناكارآمدي فضاي دانشگاه و با تأكيد بر سه مدار اصلي دانشگاه‌داري چون، واقعيت‌مداري، آينده‌مداري و مسئوليت‌مداري مطرح شده و ذيل هر مدار دلايل پيدايي وضع موجود و چگونگي برون‌رفت از آن بيان شده است. فرض اين نوشتار آن است كه دانشگاه گرفتار زيستِ روزمره شده و افق‌هاي سياست‌گذاري آن به جذب دانشجو و هدايت امور معمول اداري از قبيل جذب اعتبار و بودجه، پرداخت حقوق و دستمزد و هزينه‌هاي جاري محدود شده است. اين زيست روزمره باعث شده دانشگاه نسبت به موضوعات سرونوشت‌ساز آينده‌انديشي، مسئوليت‌پذيري در برابر جامعه و واقع‌نگري دور بماند و دچار انفعال شود. اين انفعال همان‌گونه كه ياد شد از درون و از بيرون دانشگاه نشأت مي‌گيرد و باعث ايجاد نوعي حريم امن و كنج عافيت‌طلبي براي عموم ذي‌نفعان دانشگاه و انفعال در برابر تغييرات، واقعيات و جامعه پيراموني شده است. كنج عافيت به وجود آمده ابتكار عمل، خلاقيت‌، نوآوري و اثربخشي‌هاي فردي و جمعي ذي‌نفعان دانشگاه در جامعه را خنثي ‌ساخته است. تخدير ذهن‌هاي كنشگران نهاد علم و دانشگاه در ايران با تكيه بر دريافت درآمده‌هاي حاصل از فروش نفت و گاز باعث شده آينده، بقا و كارآمدي دانشگاه در ايران مبهم و رو به زوال باشد.

The present article is written based on the author’s concern in order for the preservation of life and stabilization of universities due to the inadequacies which universities in Iran are exposed to at the present time. Although universities once defined and implemented their own functions with the aim of training skilled and specialized workforce to advance the goals and plans of the government, these functions are quite unattainable in some disciplines and specific areas of skill at the present time, and education suffers from audience crisis in many specialized disciplines of the university. In clearer term, the supply of higher education has exceeded the demand and in practice end customers of university education refuse to receive education services in the country’s universities, even for free. This is due to a variety of reasons some of which are meaningful and explainable inside the university and some outside the university. The focus of the present article is to examine and explain why the university atmosphere is insufficient emphasizing three main circuits of university administration: realism, futurism and responsibility orientation; and under each circuit the reasons for the emergence of the status quo and how to get out of it are stated. The premise of this paper is that universities are preoccupied with everyday life and their policy horizons are limited to student recruitment and management of routine administrative affairs such as raising credit and budget, paying salaries and wages and running costs. This everyday life has resulted in universities’ passivity and detachment regarding momentous affairs of futurism and sense of responsibility for the society and realism. As mentioned, this passivity originates from both inside and outside universities, and generates rather comfort zone for general stakeholders and passivity against changes, realities and the community. The resulting comfort zone has neutralized the initiative, creativity, innovation, and both individual and collective effectiveness of university stakeholders in society. The intoxication of the minds of the activists of science and knowledge institution in Iran relying on the revenues from the sale of oil and gas has made the future, survival and efficiency of universities in Iran vague and declining.