چهار بن‌مايه مفهومي مشترك در نمايش‌هاي آييني‌ ايران و تعزيه

فرهنگ اقوام مشرق زمين را مي‌توان از سرچشمه‌هاي اصلي نمايش تلقي كرد. در قلمرو ايران‌زمين ريشه‌هاي هنر نمايش در نمايش‌هاي آييني و قومي قابل مشاهده است. از آنجا كه نمايش از نخستين واسطه‌هاي ارتباط بشر با خدايان شناخته شده، مي‌توان نمونه‌هايي از اين نوع ارتباط را ميان اقوام ايراني يافت. تأثير اعتقادات ديني و مذهبي اقوام ايراني بر نمايش‌هاي قومي و مذهبي مشهود است. مهمترين اين نمايش‌هاي آييني و مذهبي تعزيه است. از سوي ديگر به‌نظر مي‌رسد برخي اسناد و اشياء باستاني در ايران نشانه‌هايي از اجراي يك نمايش مذهبي را دارند. اين شواهد مي‌تواند روشنگر ويژگي‌هاي اصلي نمايش ايراني از ديرباز تا امروز باشد. نمايش مذهبي شبيه‌خواني كه بيشتر با نام تعزيه شناخته مي‌شود، نشانه‌هاي ديني، مذهبي و فرهنگي مهمي دارد. به‌نظر مي‌رسد با مطالعۀ منابع باستاني ايران، نمايش‌هاي بومي و تطبيق آن با نمايش تعزيه، مي‌توان الگويي از بن‌مايه‌هاي مفهومي نمايش ايراني به‌دست آورد. به‌نظر مي‌رسد اين الگو شامل چهارمفهوم: نبرد خير و شر، مرگ قهرمان، سوگواري براي قهرمان و پيوند دروني بازيگر با تقدس اجرا باشد.