آينده‌پژوهي برنامه درسي آموزش پزشكي در پساكرونا

آينده‌پژوهي دانشي فرارشته‌اي است كه كشف آينده‌هاي محتمل و تلاش به‌منظور ساخت آينده‌هاي مطلوب هدف اصلي آن است. اين دانش مي‌كوشد آينده‌هاي مرجح و مبتني بر آرزوهاي انسان‌ها را خلاقانه تصور و ما را در راستاي ساخت آينده مطلوبمان هدايت كند. كشورهاي مختلف جهان سعي دارند ابتدا به كسب و فراگيري اين دانش به‌عنوان ابزاري كارآمد و راهبردي بپردازند سپس به‌عنوان يك فاكتور كليدي براي قرار گرفتن در رأس توسعه‌يافتگي اجتماعي نسبت به ساير كشورها استفاده نمايند.(حيدري، 1395، بل، 1390)در اين ميان نقش آينده‌پژوهي برنامه درسي در سياست‌گذاري برنامه درسي يك كشور غيرقابل‌انكار است. برنامه ريزان درسي با تخصص آينده‌پژوهي برنامه درسي قادر خواهند بود در مقابل چالش‌ها و موانعي ازجمله ويژگي‌هاي نامنظم و بحراني جامعه كنوني و نياز آينده كشور به‌صورت تخصصي‌تر عمل كنند، به اين دليل كه اين متخصصان قادر به تجزيه‌وتحليل اصول فلسفي كشور و نيازهاي فعلي جوانان و حل مشكلات آينده هستند (سراج و عبدالله، 2011). چنانچه ميدانيم شيوع ويروس كرونا در سال 1398 به‌عنوان يك بحران تأثير بسياري بر فرايند آموزش و به‌طور ويژه آموزش پزشكي گذاشته است. نخستين فعاليت‌هايي كه در شرايط اضطراري در بيمارستان‌هاي آموزشي به حالت تعليق درآمده بود، كارآموزي باليني دانشجويان پزشكي و محروميت از مشاهده نمونه‌هاي متنوع بيماري بود. عليرغم ارزش آموزشي و تنوع منابع آنلاين موجود، فقدان آموزش باليني، مواجهه مستقيم دانش جو با بيماران را به خطر مي‌اندازد كه مي‌تواند مهارت فني و غير فني را تحت تأثير قرار دهد. (Woolliscroft, 2020) علاوه بر اين، ارزشيابي به علت عدم تعامل دانشجويان با بازخورد از طريق مشاهده مستقيم مهارت‌ها يا نظارت بر يادگيري با اختلال مواجه شد (كومپوراس و هلفگوت ، 2020). پس‌ازاين مرحله و بر اساس سياست‌گذاري كلان كشور، به دليل كمبود نيروي انساني بيمارستان‌ها، كارآموزان به خدمات مرتبط با كوويد گماشته شدند كه اين افزايش مسئوليت و حجم كار دانشجو به نفع ارائه خدمات بالاتر از يك‌سو و تعطيلي ساير بخش‌هاي مرتبط آموزشي از سوي ديگر، دانشجويان را با خستگي و خلأ نگرش نسبت به محيط يادگيري مواجه كرد (دديلا و همكاران، 2020). دانشگاه‌هاي سراسر جهان ازجمله ايران تمهيدات ارزشمندي را براي حفظ و ارتقاي اهداف آموزشي خود و سازگاري هرچه بيشتر با اين بحران جهاني انجام داده‌اند؛ اما آينده آموزش باليني در پسا كرونا نامشخص است و در دنياي رقابت علمي و فرهنگي نيازمند پژوهشي علمي و سيستماتيك براي ترسيم آينده‌اي بهتر هستيم. همچنين به‌منظور دستيابي به چشم اندازهاي جهاني و اهميت موضوعات مختلف جهاني، در بين قدرت‌هاي مؤثر و حصول نقاط اشتراك و اختلاف بالقوه در آينده لازم است از روش‌هاي تحليل ساختاري استفاده شود(Godet Michel, 1991). در ايران توسعه و رشد رويكرد آيند ه پژوهي در برخي از رشته‌ها ازجمله در علوم نظامي چشمگير بوده است؛ اما در حيطه آموز ش پزشكي و به‌ويژه آموزش باليني مطالعه‌اي صورت نگرفته است. به همين دليل اين پژوهش با هدف آينده‌پژوهي برنامه درسي آموزش باليني گروه علوم پزشكي در پساكرونا انجام شده است. روش تحقيق: روش‌هاي آينده‌پژوهي بسيار گسترده و متنوع هستند. در اين مطالعه از روش تحليل ساختاري مكتب گوده و نرم‌افزار مكتوب استفاده شد كه تمركز آن بر شناسايي عوامل كليدي و تجزيه‌وتحليل فعل‌وانفعالات بازيگران بوده و گام‌هاي شش‌گانه تعريف مسئله، شناسايي عوامل تأثيرگذار، تحليل تأثيرات متقابل عوامل، تحليل فعل‌وانفعالات بازيگران، طراحي سبد سناريو بر اساس تحليل تأثيرات متقابل، انتخاب سناريوهاي محتمل اجرا شد. در ابتدا از طريق مطالعة كتابخانه‌اي و به‌كارگيري روش دلفي با توجه به سوابق مطالعاتي و آموزشي اساتيد پيشران‌ها شناسايي و استخراج شدند. منظور از پيشران‌ها مؤلفه‌ها يا عوامل اصلي هستند كه باعث ايجاد تغيير دريك حوزه موردمطالعه مي‌شوند. در اين مطالعه گروه خبرگان شامل متوليان آموزش پزشكي در دانشگاه‌هاي شهر تهران بودند. (10 نفر). نحوه انتخاب مشاركت‌كنندگان در اين پژوهش به شيوه هدفمند و در دسترس بوده است. براي تعيين مؤثرترين پيشران‌هايي كه بر تغييرات آتي روند آموزش پزشكي تأثير دارند، در يك پانل مشترك از 10 نفر از خبرگان خواسته شد تا تأثير هر متغير را بر متغير ديگر در طيفي از 0 تا 3 (صفر= بي‌تأثير؛ 1=تأثير كم؛=2 تأثير متوسط؛ =3 تأثير زياد(تعيين كنند اين عمل براي هركدام از پيشران‌ها تكرار شد. بدين ترتيب ميزان وابستگي يك متغير به ديگر متغير ديگر مشخص شد. سپس به كمك نرم‌افزار تحليل ساختاري و نرم‌افزار MACTOR نتايج تحليل محاسبه گرديد و در پايان بر اساس نتايج تحليل، سناريوهاي محتمل انتخاب گرديد.