استثنائات وارده بر اصل رفتار ملي در گات

عملكرد سازمان تجارت جهاني مبتني بر چند اصل اساسي و بنيادين است كه يكي از مهمترين اين اصول، اصل عدم تبعيض مي باشد. اين اصل خود بر دو اصل كلي رفتار دولت كامله الوداد و رفتار ملي مبتني مي باشد. اصل دولت كامله الوداد به معناي اعمال رفتاري برابر با ديگر اعضاي سازمان است. به عبارتي، رفتار دولت كامله الوداد اجراي اصل عدم تبعيض در بعد خارجي مي باشد. اما در بُعد داخلي اصل رفتار ملي، بيانگر الزام به عدم اعمال تبعيض است؛ به اين معنا كه يك عضو سازمان تجارت جهاني مي بايد بين اتباع خارجي و داخلي رفتاري برابر را اعمال كند. در واقع اعمال اين اصل در چارچوب سازمان تجارت جهاني به معناي رفتار برابر با كالا، خدمات، عرضه كنندگان خدمات و امور برآمده از حقوق مالكيت فكري داخلي و وارداتي است. مقررات سازمان تجارت جهاني در قالب سه موافقت نامه ي اصلي و بيست و هشت موافقت نامه فرعي تنظيم گرديده است. به دليل اهميت اصل رفتار ملي، در هر سه موافقت نامه ي اصلي به لزوم رعايت اين اصل تصريح شده و در تعدادي از موافقت نامه هاي فرعي نيز موادي به بيان اصل فوق الذكر اختصاص داده اند. به طور كلي اعمال اصل رفتار ملي به معناي برقراري شرايط رقابتي برابر بين خارجيان و اتباع داخلي مي باشد. بنابراين مقتضاي اين اصل، عدم حمايت از محصولات و خدمات داخلي است و كشورهاي عضو از پرداخت يارانه به محصولات داخلي و اعمال عوارض و هزينه هاي داخلي و اعمال عوارض و هزينه هاي مازاد به كالاهاي وارداتي مي بايد امتناع كنند. در غير اينصورت مرتكب نقض تعهدي برآمده از قواعد سازمان شده و كشوري كه از اين رهگذر متضرر شده مي تواند به مكانيسم حل و فصل دعاوي تجاري متوسل شود و تقاضاي احقاق حق كند. به همين علت است كه در رويه ي سازمان تجارت جهاني شاهد دعاوي هستيم كه با عنايت به لزوم رعايت اصل رفتار ملي حل وفصل شده اند عليرغم اهميت رعايت اين اصل استثنائاتي در مقررات سازمان تجارت جهاني پيش بيني شده كه با تمسك به آنها مي توان اعمال اصل رفتار ملي را تعويق انداخت. اين استثنائات شامل خريدهاي دولتي و يارانه توليدگنندگان داخلي است. يارانه ها با كمك مالي از طرف دولت و اعطاي منفعت به منصه ظهور مي رسد. امنيت ملي و اخلاق عمومي، اقدامات حفاظتي، اقدامات سلامتي و حفاظت از محيط زيست از ديگر استثنائات عمومي است كه نسبت به شرط رفتار ملي قابليت اعمال دارد، لذا در اين مقاله مورد بحث قرار مي گيرد.