سيل باستاني در سد سازي: گزينه يا متمم؟

تأمين ايمني هيدرولوژيكي سدهاي بزرگ همواره يكي از دغدغههاي اصلي مهندسين طراح اين سازههاي حياتي و زير بنايي بوده است. ديدگاه مهندسي در اين زمينه، محاسبه و ارائه سيلاب طراحي مناسب به طوريكه حداكثر ايمني و حداقل هزينهها را ايجاب نمايد، ميباشد. اكثر روشهاي محاسبه سيلاب طراحي بر پايه روشهاي آماري كه از اطلاعات هيدرولوژيك بارش و رواناب برداشت شده در حوزه سد بهره ميگيرند، بنا شدهاند. اما موضوعي كه موجب نگراني و خدشه به اين روشها از سوي بسياري از محققين و پژوهشگران شده است؛ اينست كه استفاده از دادههاي آماري كوتاه مدت، براي پيش بيني پديدهاي نادر و با دوره بازگشت بالا با ترديد و خطاي قابل توجهي مواجه است. براي رفع اين معضل تلاش شده دورة برداشت اين اطلاعات افزايش يابد. انجام اينكار با استفاده از روش صورت ميگيرد. آثار سيلهاي بزرگ در دراز مدت باقي مانده (Paleoflood) مطالعات سيل باستاني و در صورت يافت و برداشت آنها مي توان با استفاده از روشهاي خاص مطالعات سيل باستاني زمان وقوع و دبي سيل متناظر با آن عوارض را محاسبه كرد. همانطور كه ملاحظه ميشود دادههايي كه از اين مطالعات بدست ميآيند با دادههاي هيدرولوژيك استاندارد تفاوت عمدهاي دارند. اول اينكه اين دادهها به صورت زوج داده شامل سن و دبي بوده و دوم اينكه پيوسته نميباشند. يعني بين دادههاي بدست آمده ممكن است چند صد يا چند هزار سال فاصله باشد. بنابراين براي انجام محاسبات آماري و ارائه منحني سيل- دوره بازگشت در اين روش، از روشهاي آماري خاصي كه عمدتًا مبتني بر تئوري درخت تصميم و بسيار پيچيده هستند؛ استفاده ميگردد. مطالعات انجام شده تاكنون نشان ميدهد كه اين روش ميتواند تأثير عمدهاي در جهت بهبود و اطمينان پذيري تخمين سيلاب طراحي داشته باشد. در اين مقاله سعي ميشود ابتدا به طور خلاصه، متدولوژي انجام مطالعات سيل باستاني مورد توجه قرار گرفته و سپس جايگاه روش مطالعات سيل باستاني- با توجه به مزيتها و خصوصيتهاي آن- در پروژههاي طراحي سدهاي بزرگ بررسي شود. شناخت جايگاه مناسب و نحوه بكارگيري اين روش در مطالعات طراحي سدها همانند شناخت مناسب تكنيكهاي يافت، محاسبه و بكارگيري روش مطالعات سيل باستاني حائز اهميت ميباشد.