جغرافياي سفر حكيم نزاري قهستاني به ماوراء قفقاز

سعدالدین بن شمس الدین بن محمد ملقب به حكیم نزاري از شاعران توانا اما كمتر شناخته شده ادب فارسی است كه در قرن هفتم هجري در بیرجند به دنیا آمد. نزاري هم عصر سعدي شیرازي بود و در سرودن اقسام شعر به ویژه غزل توانائی كامل داشته و همواره از سبك سعدي پیروي می كرده است. برخی اشعار وي را هم تراز با حافظ قیاس كرده اند. با این تفاوت كه اشعار حافظ یكپارچگی و قدر ادبی خود را حفظ نموده است، اما در مجموعه سروده هاي نزاري اوج و فرودهاي بسیاري دیده م یشود. مطالعه و تدقیق در اوضاع اجتماعی و سیاسی دوره زندگانی نزاري كه مقارن با حمله مغولان در كشور است، توجیه چندگونه پردازي در آثار حكیم را آن چنان پیچیده می نماید كه به آسانی نم یتوان در خصوص اندیشه و اعتقادات او به جزم سخن گفت. حوادث مهم و پر فراز و نشیبی كه براي حكیم در طول دوره حیاتش رخ داده باعث شده تا با یك ژرف اندیشی حكیمانه، تلاشی براي زیستن در آن اوضاع نابسامان بیابد كه در دوره هایی هم به این امر توفیق می یابد؛ اما در سال هاي پایانی عمر و انتقاد از اوضاع اجتماعی، سیاسی و نابرابري هاي موجود در جامعه، انزوا و گوشه نشینی و طرد او از مناصب دیوانی را به همراه دارد. نزاري در طول حیات خود به اقتضاي شغلی و علایق شخصی مسافرت هاي متعددي داشته؛ از جمله مسافرت هاي مهم وي، سفر به هرات و سفر دوساله به ماوراء قفقاز است. در این مقاله توصیفی كه بر اساس روش اسنادي و با مراجعه به متون و كتب تاریخی و ادبی آماده گردیده، تلاش شده تا سفر دو ساله حكیم از حیث علل، انگیزه ها و اوضاع جغرافیایی، مورد بررسی قرار گیرد. توصیف شهرهایی كه نزاري در طول سفر خود از آنها دیدار نموده، از قلم و بیان جغرافیدانان مهم، بخش دیگر این مقاله است.