بررسي ميزان سازگاري نظريه رايج توسعه (نوسازي) با مباني اسلامي و جامعه ايراني

بی‌تردید دگرگونی، توسعه و رشد در هر جامعه‌ای بر مبنای الگو، معیار و منبعی مطابق با مبانی اعتقادی آن جامعه رخ می‌هد. بعد از جنگ جهانی دوم تا به امروز، اندیشمندان غربی در پی آن بودند كه الگوی توسعه مطابق با مبانی و نظریه‌های خود را در دنیا ترویج كنند تا راه نفوذشان در مناطق گوناگون هموار شود. اكنون قریب به یك قرن است كه پیشگامان توسعه، مكتب نوسازی را آگاهانه یا غافلانه، در امر توسعه، الگوی خود قرار داده اند، از این رو در این نوشتار مبانی نظری و روش شناختی این مكتب را مطرح و سپس بررسي سازگاري يا ناسازگاري الگوی نوسازی با مبانی اسلام و جامعه ایران محور اصلی این نوشتار است. این موضوع از آن جهت دارای اهمیت است كه مشاهده می شود اغلب كشورهای اسلامی با بهره گیری از الگوهای توسعه غربی در دستۀ كشورهای توسعه نیافته یا در حال توسعه هستند؛ لذا ضرورت دارد در مورد این سؤال كه آیا آموزه های اسلامی مانعی جهت تسریع فرآیند توسعه یافتگی هستند یا خیر، تحقیق و بررسی شود. برای دستیابی به نتایج، در قسمت شناسایی مفهوم نوسازی و همچنین شناسایی آموزه های دینی مرتبط با آن از روش اسنادی استفاده گردیده و در جهت تجزیه و تحلیل سؤال ویژه این مقاله از روش تحلیل محتوا بهره گرفته شده است. نتاج حاصل از تجزيه و تحلیل مرتبط با اين موضوعات نشان مي دهد از نوسازی دو مفهوم به ذهن متبادر می گردد: اول، نوسازی پدیده ای غربی است. دوم، نوسازی پدیده ای انسانی است كه در غرب زایش و رویش داشته و از مختصات فكری و ساختاری برخوردار می باشد. نوسازی با تغییر آغاز می گردد كه آموزه هاي اسلامي مانعي براي تحقق آن نمي باشند به شرطی كه تغییر سامان­مند و مشخص در حوزه اندیشه، انگیزه، رفتار و ساختار باشد از دیدگاه آموزه های اسلامی تغییر در اندیشه به خردورزی و خردباوری بشری و در انگیزه به استیلای معرفتی و متقن و در رفتار به نهادمندی و مدیریت سازمانی نمود خواهد یافت. از دیدگاه اسلام این تغییرات تا زمانی كه در خدمت انسان باشد ممدوح و مقبول است. اسلام برای خرد انسانی جایگاه رفیع ترسیم می كند و اندیشه خردورزانه را نتیجه بخش و كم ریسك می داند تا جایی كه عقل را یكی از منابع و مبادی استنباط احكام اسلام می خواند. نهایتا میان نوسازی و اسلام به شرط توجه توامان به دو بعد سخت افزاری و نرم افزاری آن سازگاری وجود دارد نه تعارض.