مناسبات پيشرفت و تربيت در تاريخ آموزش و پرورش ايران از دورهي باستان تا پايان دوره ي پهلوي

این نوشتار با روش توصیفی تحلیلی در پی بررسی نسبت ویژگیهای آموزش و پرورش دورههای مختلف تاریخ – ایران با مولفههای تمدنی اسلامی میباشد. این مؤلفهها بر اساس آراء اندیشمندان مسلمان در پنج بعد علمی - آموزشی، فرهنگی اجتماعی، مذهبی اخلاقی، اقتصادی رفاهی و سیاسی حكمرانی دستهبندی شدهاند كه - - - - جمعا بیست وشش مولفه را در بر میگیرد. نتایج بررسی مؤید آن است كه در میان این ابعاد، توجه به ابعاد فرهنگی اجتماعی و مذهبی اخلاقی بیشتر بوده و در بعد علمی آموزشی، نظام تعلیم و تربیت در هیچ یك از ادوار - - - تاریخی، توجه بایسته به مقولهی تفكر نداشته است. در میان مؤلفههای تمدن اسلامی به طور كلی مؤلفههای كسب معرفت و علمآموزی، تزكیه، تقوا، خداباوری، اعتقاد به زندگی پس از مرگ و نگاه اصیل به خانواده در نظام آموزشی بیشتر مورد توجه بودهاند. اما مولفههای ذیل تفكر، تربیت بدنی، روحیه خطرپذیری، روحیه تلاش و سختكوشی، نفی تفكر دنیاگریزی، ارتقای توان كارآفرینی، تربیت افراد مسئول برای تغییر فكری امت و تربیت نیروی انسانی ماهر و كارآمد در نظام آموزشی دورههای مختلف غایب بوده است. مجموعهی مؤلفههای مورد توجه نیز در یك دورهی زمانی مجتمع نیستند، و این بدان معناست كه در هر دوره فقط بخشی از مؤلفهها مورد توجه قرار گرفته اند، در حالی كه برای تحقق مؤلفههای تمدنی باید تمام یا دست كم اكثر آنها در نظام آموزشی مورد توجه قرار گیرند. به همین دلیل، صرف وجود رد پای این مؤلفهها در برخی دورههای تاریخی، مؤید كاركرد مؤثر آنها در تحقق مؤلفه- های تمدنی و پیشرفت محسوب نمیشود. در تمام دورهها به علت حضور معلم به عنوان یك مرجع قدرت، ویژگی- هایی كه نیازمند خودپیروی در فرد بوده از جمله تغییر فكری امت و ارتقای توان كارآفرینی مغفول مانده است.