وجوه تشابه و افتراق در مدح امام و شاه در قصايد سروش اصفهاني

یكی از مضامینی كه همواره مورد توجه شاعران قصیده پرداز بوده مدح و ستایش است. از همان نخستین دوره های شكوفایی شعر پارسی، این قالب، وسیله ای می شود برای خودستایی شاهان و امرار معاش شاعران؛ از این روی، در عواطف شاعر نسبت به ممدوح، در این اشعار، باید به دیدهٔ تردید نگریست. با راهیابی عرفان به قلمرو شعر پارسی و خروج شعر از دربار، مدح و ستایش شاهان جایگاه خود را در بین شعرا از دست می دهد؛ تا اینكه در دورهٔ قاجار با گسترش نهضت بازگشت ادبی، قالب قصیده و مدح پادشاهان رونقی دوباره می گیرد. سروش اصفهانی، یكی از شاعران درباری دورهٔ قاجار است كه به سبك خراسانی شعر می سرود و به خاطر سرودن اشعار مذهبی در مدایح و منقبت و رثای اهل بیت، شهرت یافته است. حجم زیادی از اشعار وی را قصایدی در بر می گیرد كه غالباً آنها را در مدح شاه و ائمه ی اطهار سروردہ است وی بطور كلی در مدحیات خود به توصیف شجاعت و دلاوری ممدوح و برشمردن سجایای والای اخلاقی وی می پردازد و در این راه از اغراق بهرهٔ زیادی می جوید؛ اما قصایدی كه در مدح ائمه هستند در مقایسه با قصایدی كه در مدح شاه سروده شده است از نظر لحن و زبان با هم اختلافی آشكار دارند: قصاید نخست، فضایی معنوی دارند و با لحنی صمیمانه ، سرشار از عواطف و احساسات پاك وی نسبت به خاندان نبوت و نشانی از تقلید و تصنع در آنها دیده نمی شود. اما قصایدی كه در مدح شاه سروده شده، بطور كامل تقلیدی است از قصاید دورهٔ غزنوی. لحن آن قصاید حماسی است و زبانش كهنه، حتی دشمنان شاه نیز دشمنان همان دوره اند، یعنی سلاطین سقلاب و روم. این مطلب، بیانگر این است كه این قصاید بیشتر لفظ پردازی و تقلید بوده و از دل وی برنیامده و تنها، وسیله ای برای دریافت صله از شاه بوده اند.