الگوهاي كلاسيك توسعه سياسي: نگاهي به تجربه اروپايي غربي

توسعه سیاسی در كلی­ترین تعریف، فرایندی است كه طی آن ظرفیت ساختارها و نهادهای سیاسی، همچنین پویایی­ نیروها و روابط سیاسی یك كشور در جهت ساماندهی امور عمومی (داخلی و خارجی) افزایش می­یابد. در قرون اخیر، توسعه سیاسی حول محور سه فرایند به پیش رفته است: تمركز قدرت سیاسی، نهادمند شدن و قانونمند شدن حكومت و دموكراتیك شدن آن. البته ویژگی ها و نسبت هر یك از این سه فرایند، و به­طور كلی سرشت و پیامدهای توسعه سیاسی در هر یك از كشورها بسیار متفاوت بوده است. با نگاهی كلی به تجربه كشورهای مختلف، دو الگوی اصلی توسعه سیاسی را می توان از یكدیگر تفكیك كرد؛ در الگوی اول كه می­توان آن را «دولت محور» نامید، ظرفیت حكومت، به ویژه دستگاه­های نظامی و اداری آن افزایش یافته اما عرصه اجتماعی سیاست و روابط میان دولت و جامعه توسعه چندانی نیافته است. در این الگو، ثبات و امنیت سیاسی معمولا در معرض فشارهای ناشی از تعارضات و منازعات آشكار و پنهانی بوده كه ریشه در انسداد روابط سیاسی و شكاف میان دولت و جامعه داشته­است. در الگوی دوم كه می­توان آن را «جامعه محور» نامید، به موازات توسعه سازمان حكومت، نیروها و نهادهای اجتماعی و مدنی نیز توسعه یافته­اند و روابط دولت و جامعه از تعادل برخوردار شده­است. البته در درون هر یك از دو الگوی نامبرده، می­توان الگوهای فرعی متعددی را مشاهده كرد كه تفاوت آن­ها بیشتر به ترتیبات نهادی و نحوه ارتباط دولت و جامعه برمی­گردد. در این مقاله با مروری بر تجربیات توسعه سیاسی در اروپای غربی نمونه­هایی از الگوهای توسعه سیاسی مورد بررسی قرار گرفته و بر اساس آن، برخی از ملزومات عام توسعه سیاسی استخراج شده ­است.