نگرش هاي عرفاني و قرن بيست و يكم

زبان و ادبیات، روح ملتها و آیینهٔ تمام نمای تمدنهای بشری است كه بر پایهٔ باورهای ملی، مذهبی، فلسفی و آداب و رسوم مردم قرار دارد. ادبیات در طول تاریخ توانسته است رسالتهای متعددی را در ایجاد آرامش روحی و روانی انسانها از یك سو، و در روشنگری، مبارزه با ظلم و دیكتاتوری، ایجاد انقلابها و رهاسازی ملتها از اسارت و حفظ میراث گرانبهای گذشتگان از سوی دیگر، به انجام برساند كه انقلاب كبیر فرانسه، انقلاب اكتبر، دوران مشروطیت ایران و فردوسی و سعدی و میرزاده عشقی و مختوم قلی فراغی و صدها نمونهٔ دیگر را می توان ذكر نمود. در كشور ما، پس از گسترش اسلام، تصوف و عرفان نیز جایگاه رفیعی را در ادبیات به خود اختصاص داد تا جایی كه از قرن سوم و چهارم هجری به بعد اكثر شعرا و متفكران و حتی فلاسفه و علمای دینی از تاثیرات آن بی نصیب نماندند! دین و عرفان و فلسفه برای نجات بشریت از سرگردانی به وجود آمده است، ولی در طول تاریخ مشاهده میشود كه همین عوامل نجات بخش به خاطر تعصبها و أنحصار طلبیهای عوامل آنها، خود مایهٔ سرگردانیها و منازعات و دردسرهای متعددی گردیده است كه درگیریهای قرون وسطی در اروپا، اختلافات كاتولیك و پروتستان، درگیریهای شیعه و سنی و حیدری و نعمتی و جز آنها، نمونه های بارز آن هستند. فلسفه در اروپا نیز شاهد همین تفرقه ها بوده است كه اشاره خواهد شد. تغییرات آن از قرن هفدهم به بعد و تأثیراتی كه در سیاست كشورهای اروپایی به جا گذاشت، به سیاستهای بهره وری و استثمار انسانها و جنگ جهانی منجر شد. همچنین نشان داده خواهد شد كه اومانیسم و اگزیستانسیالیزم یا فلسفهٔ انسانیت هم به جای گشودن درهای سعادت به روی انسان، به نحوی به فلسفهٔ پوچی آلبركامو، فرانتس كافكا و صادق هدایت منجر گردید. در این مقاله، نویسنده پس از اشاراتی گذرا به تصوف كه به زعم بعضی كهنه و فرسوده شده است نشان خواهد داد كه دنیای پر آشوب و بی بند و بار فعلی، بیش از هر چیز به یك نگرش ژرف اخلاقی و دید نوین عرفانی كه مبتنی بر كنارگذاشتن تعصبات بی اساس و تلاش و كوشش و اغماض و برادری باشد نیازمند بوده، و تنها به این طریق می تواند با حربهٔ ادبیات اختلافات عقاید و مشكلات جوامع بشری را حل و فصل نماید. ادبیات آیینه روح و تمدن و باورهای ملتهاست. اعتقادات و باورهای ملتهای جهان و در نتیجه ادبیات آنها همیشه تحت تأثیر چهار گروه است: همهٔ این چهار طایفه برای نجات و سعادت بشر تلاش كرده و به صورت تئوری دستورالعملهایی ارایه دادهاند كه همهٔ آنها بر اساس راستی و درستی و صداقت بنا شدهاند و درست و وافی به مقصود به نظر میرسند، ولی در طول تاریخ، بیشتر به شكلهای متناقض نمودار شده و در عمل گاه و بیگاه ساز دیگری را نواخته اند، كه علت اصلی آن تعصبهای شدید، خودمحوری و فشار و ارعاب و دور شدن از عدالت عرفانی بوده است. نهضتهای روشنفكری بارها و بارها باعث جنبشها و دگرگونیها و ترقیات بی شماری در تاریخ شده است. رنسانس اروپا و به دنبال آن عصر روشنگری، انقلاب كبیر فرانسه، انقلاب اكتبر بلشویكها و سوسیالیستها در روسیه، جنبش بی مانند مهاتما گاندی و جنبش اقبال لاهوری و محمد علی جناح و سایر روشنفكران برای استقلال هندوستان و پاكستان، نهضت مشروطیت ایران و نهضت دكتر مصدق و ملی شدن صنعت نفت و صدها مورد دیگر نیز تأثیرات مستقیم متفكران و روشنفكران را بر سیاستهای منطقه های مختلف و كل جهان آشكار میسازد. اكثر این نهضتها با آنكه منجر به آزادی و نجات از قید و بندهای دیكتاتوریها گردید، خود پس از مدتی تبدیل به انواع مختلف مشكلات شده است. در انقلاب فرانسه هر شش ماه دستهای قدرت را به دست می گرفتند و گیوتینها را برای سرهای بزرگان دستهٔ قبلی به كار میانداختند. در فرانسه هنوز دوران حكومت وحشت روبسپیر معروف است. در روسیه، دیكتاتوری به حدی از قدرت رسید كه بیش از سه میلیون كشاورزان آسیا را به خاك و خون كشیدند (۳ میلیون آمار رسمی است و تا ۱۵ میلیون نیز ذكر شده است).