131

شرح موجز القانون

شرح نفيسي= شرح الموجز

s.-u mujaz-il-qanun= s-u nafis= s.ul-mujaz

نفيس كرماني، نفيس بن عوض، - 842؟هـ. ق. nafis-e- kermani, nafis-ebn avaz (- 1439)

841هـ. ق.

ناشناخته

1322هـ. ق.

سمرقند

قال الشيخ الامام الحبر المتطبب العالم الكامل علاءالدين ابن ابي الحزم القرشي المتطبب حنيفه تفعل هنا للمبالغه...

فان في الادويه كثيرا ما تشاء به في الحروف و هما في الطرفين كالخيار الشنبر و الجواشير و برزنج و بالجمله يجب ان تعتقد خمس خصال العفو عن المذنب و النصيحه لكل احد و صدق اللهجه و الرحمه لجميع الحيوانات و البر بما امكن و الله و لي التوفيق

دارد

تك متني

عربي

314ص.: جدول

نسخ

خوانا

دارد

كمند

British Library

34501-34504

OR 13762

فنخا

ميكروفيش , نسخه الكترونيكي

دارو شناسي - متون قديمي تا قرن 14 , پ‍زش‍ك‍ي‌ اس‍لام‍ي‌ -- م‍ت‍ون‌ ق‍دي‍م‍ي‌ ت‍ا ق‍رن‌ 14 , پزشكي سنتي -- ‫متون قديمي تا قرن 14‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

طب، طب نظري، طب عملي، قواعد طب، مبانى طب، مفردات دارويى، بيمارى ها، داروسازى و صنعت، اغذيه، ادويه مفرده، ادويه مركبه، امراض

پزشكي

مالك حقوقي (خريداري نسخه ديجيتال)

كامل

34501

دارد

21

انتهاي نسخه افتادگي دارد.

image/jpg

برهان نفيس، طبيب مشهور كرماني و نويسندة كتابهاي طبي در قرن نهم . در منابع نام كامل وي نفيس بن عوض بن نفيس كرماني ملقب به «برهان الدين» آمده است. او در حدود 812 در كرمان متولد شد و پس از آنكه شهرتش در طب زبانزد شد، در روزگار ولايتعهدي الغ بيگ گوركاني، به دعوت وي ، از كرمان به سمرقند رفت و با عنوان «طبيب دربار» تا پايان عمر الغ بيگ در دربار اقامت داشت . برهان پس از كشته شدن الغ بيگ (رمضان 853) به كرمان بازگشت و احتمالاً چندي بعد در گذشت . خاندان وي نيز همه به طب و حكمت روي آوردند. از جمله نوادگان او علي اكبر نفيسي (ملقب به ناظم الاطبا)، پدر سعيد نفيسي است كه سلسلة نسبش با ده واسطه به برهان مي رسد. معروفترين اثر برهان شرحي است كه بر الاسباب والعلامات نجيب الدين سمرقندي (متوفي 618) نوشته است . وي اين كتاب را در اواخر صفر 827، به درخواست الغ بيگ شرح و به او هديه كرد. برهان تنها فن سوم (امراض مخصوص هر يك از اعضا) و بخشي از فن چهارم (امراض عامه ) كتاب سمرقندي را شرح كرده است . كتاب ديگر او به نام شرح نفيسي، شرحي است بر الموجز في القانون ابن نفيس (متوفي 678)، كه خود شرح قانون ابن سيناست . اين كتاب كه در ذيحجة 841 در سمرقند تأليف شده ، شامل چهار فن طب نظري و عملي ، ادويه و اغذية مفرد و مركب ، امراض مخصوص هر يك از اعضا و امراض عامه است . اين دو اثر بيش از چهارصد سال مرجع پزشكان اسلامي بوده و در حوزه هاي درسي تدريس مي شده و بارها در ايران و هندوستان به چاپ رسيده است .آثار چاپ نشدة او عبارت اند از: كليات شرح نفيسي؛ بحارين و كتاب السموم كه نسخة خطي آنها موجود است (نفيسي، دانشنامه جهان اسلام، ج 1، مدخل «برهان نفيس»).

برهان نفيس ملقب به «برهان الدين»

1. ﺷﺮﺡ ﺍﻻﺳﺒﺎﺏ ﻭ ﺍﻟﻌﻼﻣﺎﺕ، 827، ﺳﻤﺮﻗﻨﺪ، ﺝ19، ﺹ15. 2. ﺷﺮﺡ ﻣﻮﺟﺰ ﺍﻟﻘﺎﻧﻮﻥ، 841، ﺳﻤﺮﻗﻨﺪ، ﺝ20، ﺹ834 (فنخا، ج 36، ص 920). 3. .آثار چاپ نشده وي شامل كليات شرح نفيسي؛ بحارين و كتاب السموم كه نسخة خطي آنها موجود است.

شرح مزجى مشهورى است بر كتاب معروف الموجز از تأليفات امام علامه علاءالدين ابوالحسن على بن أبى الحزم القرشى معروف به ابن النفيس (متوفى در ذيقعده سنه 687) كه آنرا در غره ذى الحجه سال 841 يعنى بعد از شرح اسباب و علامات در سمرقند تأليف نموده است (غلامعلى عرفانيان). شرح موجز قرشى است از نفيس كرمانى كه در 1 ذى حجه 841 در سمرقند براى شاهرخ بهادرخان در چهار فن ساخته است (محمد تقى دانش پژوه). در 1 ذيحجه 841 در سمرقند ساخته است گويا از روى حاشيه هايى كه در كرمان بر آن نوشته بوده است و جز شرح ابوعبدالله فضل الله بن ابى نصر بن عبدالله است كه در 813 در سمرقند ساخته است (ظاهريه طب 343- آستان رضوى 74- شهرستانها 338- فهرست يزد ش 324- قنواتى 208) متن از قرشى است (محمد تقى دانش پژوه) (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج3، ص: 2087).

ابن سينا ابو على حسين بن عبدالله بن سينا متوفى 427 ه-. ق. كتاب جامع و مفيدى در پزشكى نگاشته است به نام «القانون فى الطب» كه بر آن شروح متعددى نگاشته شده است. از جمله نفيس بن عوض بن حكيم كرمانى آن را در غرّه ذيحجه 841 ه-. ق. در سمرقند شرح نموده است و بيشتر يادداشتهاى آن را در شهر كرمان نگاشته است كه همين كتاب موجود ميباشد (فاضل). اين كتاب درچهار فن تنظيم شده: 1- قواعد جزيى طب 2- ادويه واغذيه مفرده ومركبه 3- امراض مختصه بعضوى از اعضا 4- امراضى كه اختصاص به عضوى ندارد. مشتمل است برتنقيح مبانى متن و كشف معانى و رفع مشكلات آن، و تقديم شده به الغ بيگ گوركانى. بنا به گفته كشف الظنون اين شرح ازبهترين شروح كتاب موجز مى باشد (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج3، ص: 2087).

«موجز القانون» تلخيص مشهورى است بر كتاب «قانون» ابن سينا در طب. بر اين كتاب شروح بسيارى نگاشته اند كه از جمله شرح حاضر است كه درچهار فن تنظيم شده است: 1- قواعد جزيى طب؛ 2- ادويه واغذيه مفرده ومركبه؛ 3- امراض مختص به عضوى از اعضا؛ 4- امراضى كه اختصاص به عضوى ندارد (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج3، ص: 2087). اين اثر بيش از چهارصد سال مرجع پزشكان اسلامي بوده و در حوزه هاي درسي تدريس مي شده و بارها در ايران و هندوستان به چاپ رسيده است (نفيسي، دانشنامه جهان اسلام، ج 1، مدخل «برهان نفيس»).

بنا به گفته كشف الظنون اين شرح ازبهترين شروح كتاب موجز مى باشد (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج3، ص: 2087).

اين كتاب شامل فنون زير است: الفن الاول في قواعد جزئي الطب اعني علميه و عمليه الفن الثاني في الادويه و الغذيه الفن الثالث في الامراض المختصه الفن الرابع الامراض غيرمختصه

نسخه كمبود دارد.

اهدا به: شاهرخ بهادرخان (807- 850 ق) (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج3، ص: 2087)

اين كتاب شرح نفيس بن عوض بر كتاب الموجزالقانون ابن نفيس است.

نسخه هاي ديگر اثر با مشخصات زير چاپ و يا تصحيح شده است: اين اثر بارها در ايران و خارج از ايران به چاپ رسيده است. سال چاپ: 1343قمري ناشر: يوسفي فرنگي به اهتمام: محمد ايوب انصاري فرنگي محلي و حكيم محمد عبدالعزيز محمود نگري اللكهنويي، طبع في الهند سنة/1328ه،‌انظر المعجم ص/1864، اين شرح چند بار به چاپ رسيده است، سال چاپ: 1282قمري ناشر: منشي نولكشورتاريخ: ربيع الاول 1282ق. (فهرستگان نسخ خطي)

7421. سمنان؛ عمومى سمنان (كتابخانه)؛ شماره نسخه: 1 آغاز نسخه: بسمله قال الشيخ الامام الحبر الكامل علاء الدين على بن ابى الحزم القرشى المتطبب صيغه تفعل هنا للمبالغه مثل تقدّس وتمجّد قد رتبت هذا الكتاب على اربعه فنون الترتيب وضع كل شىء فى مرتبته؛ انجام نسخه: مكد ثلثه دراهم تمّ الفن الثانى بعون الله تعالى وحسن توفيقه. آغاز كتاب تا آخر فن ثانى؛ خط: نستعليق، كاتب: سمنانى، محمد حسن بن محمد على، تا: 1262 ق؛ عناوين ونشانى ها مشگى وشنگرف، در حاشيه تصحيح شده است با حواشى «ه ع ق سلمه الله تعالى» و «منه» و «شرح ايلاقى»؛ جلد: گالينگور قهوه اى، تعداد صفحات: 121 برگ، 24 سطر، اندازه: 18* 5/ 28 سم [عمومى سمنان: ف:-] 7422. قم؛ گلپايگانى؛ شماره نسخه: 2994- 4/ 16 آغاز نسخه: بسمله وبك التوفيق قال الشيخ الامام العالم البحر الكامل علاء الدين على بن ابى ... قدر تبت هذا الكتاب على اربعه فنون الترتيب وضع كل شىء فى مرتبته والمصنف ره جعل وضع الفنون الاربعه؛ انجام نسخه: قال وبلغنى ان قوما اقتصروا عليها وحدها فماتوا فى الامر الإخر. تم التأليف. كامل است؛ خط: نسخ و نستعليق شكسته، كاتب: طبيب همدانى كاشانى، ابوالفضل بن عبدالوهاب، تا: هفته چهارم ازجمادى الاول 1266 ق؛ در دو صفحه آخر نسخه اشعارى از سنائى و مثنوى مولوى تحرير شده است؛ جلد: تيماج قهوه اى، تعداد صفحات: 225 برگ، 23- 27 سطر، اندازه: 21* 35 سم [گلپايگانى- ف: 5- 2681] 7423. مشهد؛ دانشكده الهيات مشهد؛ شماره نسخه: 318 جلد اول؛ خط: نسخ، كاتب: موسوى، على محمد بن محمد كاظم، تا: جمادى الاول 1267 ق؛ عناوين قرمز؛ جلد: تيماج مشكى، تعداد صفحات: 116 برگ، 21 سطرى 9* 18 س سطر، اندازه: 5/ 16* 26 سم [الهيات مشهد: ف: 1- 181] 7424. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 2/ 11362 آغاز نسخه: قال الشيخ الامام بحر الكامل، علاء الدين .... صيغه تفعل ههنا للمبالغه مثل تقدس و تحمد، قد رتبت هذا الكتاب عى اربعه فنون؛ انجام نسخه: و كثيراْ ما يموت السكران بالسكته دفعه و ذلك لامتلاء لابطون اين نسخه تا پايان باب نخست از جمله اول از فن دوم را دارا مى باشد. بخش هايى از فن چهارم و جمله دوم در آخر نسخه ناتمام مى باشد.؛ خط: شكسته نستعليق و نسخ، كاتب: جراح طبيب اصفهانى، ابوالقاسم بن محمد مهدى، تا: ماه صفر 1276 ق؛ (توضيح آنكه بخشى از اين نسخه در سال 1132 ق كتابت شده كه كاتب آن مشخص نمى باشد)، عناوين و نشانيها شنگرف، نسخه در حاشيه تصحيح شده و حاشيه نويسى دارد. تصحيح اين نسخه را كاتب انجام داده است با اين عبارت: «لقد قابلت هذه النسخه الشريفه و بالغت و بذلت جهدى فى تصحيحها بقدر الوسع و الطاقه من اولها و آخرها». جلد: 24* 18؛ كاغذ: سمر قندى، آهار مهره شده، جلد: تيماج قرمز، ضربى، مجدول، تعداد صفحات: 154 برگ، 381 تا 535، 18 سطر، اندازه: 18* 12 سم [مرعشى: ف: 28- 601] 7425. لس آنجلس؛ كتابخانه دانشگاه لس آنجلس؛ شماره نسخه: 63 م انجام نسخه: فما توافى آخر الامر و احكم و الله اعلم بالصواب. خط: نسخ، بى كاتب، تا: ربيع الثانى 1282 ق؛ براى حاجى ميرزا محمد على طبيب خوايزانى اصفهانى؛ [نشريه: 11- 125] 7426. شيراز؛ خانقاه احمديه؛ شماره نسخه: 480 آغاز نسخه: قال الشيخ الامام الحبر الكامل علاء الدين .. صيغه تفعل ههنا للمبالغه مثل تقدس و تمجد قد رتبت هذا الكتاب على اربعه فنون الترتيب وضع كل شى ء فى مرتبته و المص جعل وضع الفنون.؛ انجام نسخه: انجام موجود: فيصح الحكم على الدوا لذلك اذحار او بارد لانا نقول للشى. خط: نستعليق خوب، بى كاتب، تا: قرن 13، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ عبارات متن با خط سرخ مشخص و ممتاز شده.؛ كاغذ: شكرى اهار مهره فرنگى، جلد: تيماج مشكى.، تعداد صفحات: 128 برگ، 18 سطر سطر، اندازه: 15* 21 سم [خانقاه احمدى:- 459] 7427. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 18046 آغاز نسخه: بسمله حمد بيحد و ثنا بيعدد مرحكيمى را سزد؛ انجام نسخه: كه ساخته شود از بابونه و اكليل الملك خط: نستعليق، بى كاتب، تا: قرن 13، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ [رايانه آستان قدس: 2- 425] 7428. تهران؛ ملى ايران؛ شماره نسخه: 3578 آغاز نسخه: بسمله، قال الشيخ الامام الحبر الكامل علاءالدين على بن ابى الحزم القرشى .... قد رتبت هذا الكتاب على اربعه فنون، الترتيب وضع كل شىء فى مرتبته و المصنف جعل الفنون الاربعه كذلك ....؛ انجام نسخه: و كان تدبير هم واحدا و استعملو دواء جالينوس و غيره من العلاج المذكور و الله اعلم .... نسخه حاضر شرح تمامى مباحث فنون چهارگانه «موجز القانون» را بدون خطبه آغازين كتاب در بر دارد.؛ خط: نستعليق، بى كاتب، تا: احتمالًاقرن 13؛ تزئينات متن: محل سرلوح در ابتداى كتاب سپيد مانده، مجدول، جداول به زر و سياه و شنگرف و سرمه اى، داراى كمند اندازى با مركب سرمه اى، عناوين و سرفصلها به شنگرف، بالاى متن عبارات مورد شرح در برخى اوراق با شنگرف يا سياه خط كشى شده. مهرها و تملك وغيره: حواشى برخى اوراق ممهور به مهر بيضوى «عبده الراجى فتح الله»، در برگ پايانى يادداشت مالكيت ميرزا ابوالقاسم شريف الحكماء به سال 1303 ق. فرسودگى، ناقص بودن صفحات: دفه رويى جلد از عطف جدا شده، بيشتر اوراق نسخه از شيرازه و عطف جدا شده. شماره پيشين: 448- 1086، ع/ 678؛ كاغذ: دولت آبادى نخودى، جلد: تيماج ترياكى، ضربى، ترنج و سرترنج با گل و بوته با رنگ زر، مقوايى، اندرون با چروكش كاغذى.، تعداد صفحات: 580 برگ، 15 سطر، اندازه سطور 80* 135 سطر، اندازه: 120* 190 سم [ملى ايران: ف: 16- 144] 7429. تهران؛ ملى ايران؛ شماره نسخه: 7/ 1049 آغاز نسخه: بسمله، انا لا نوثر على الدواء المفرد دواء مركبا ...؛ انجام نسخه: و بهذا الطريق يحصل اليقين فى جميع الاصناف من غير كلفه. اين رساله قسمتى از شرح نفيسى در طب است كه در آن از ادويه مفرده و رجحان آنها بر ادويه مركبه سخن رفته مؤلف ر شرح اين رجحان مى آورد كه در ادويه مفرسده خواصى نهفته است كه در ادويه مركبه نيست لذا آنگاهى بايد از ادويه مركبه استفاده كرد كه ادويه مفرسد مؤثر نباشند؛ خط: نسخ و نستعليق، بى كاتب، تا: قرن 13؛ 267/ ق؛ جلد: تيماج، مشكى، يك لائى 150* 205، تعداد صفحات: 7 صفحه، از صفحه 306 تا 313، 18 سطر كامل سطر، اندازه: 80* 150 سم [ملى ايران: ف: 3- 62] 7430. قم؛ گلپايگانى؛ شماره نسخه: 2/ 2245- 135/ 12 آغاز نسخه: بسمله توجها الى جنابك الاقدس يا من اليه يرجع الامور وتعرضنا لتتميم لطفك المقدس يا من ... فيقول العبد الضعيف المتادب نفيس بن ... انى لما وفقت للتوجه الى مراشد التحصيل؛ انجام نسخه: الباب الثانى من الجمله الاولى من الفن الثانى فى احكام الادويه والاغذيه المفرده وقدر تبناه على حروف ابجد حرف الهمزه ابريسم حاريابس. فن اول واز انجام ناتمام مانده است؛ خط: نستعليق شكسته، بى كاتب، تا: قرن 13، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ جلد: تيماج قهوه اى، تعداد صفحات: 189 برگ، 14 سطر، اندازه: 14* 21 سم [گلپايگانى- ف: 5- 2681] 7431. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 2/ 16996 آغاز نسخه: تتمه حاشيه از شرح اسباب نفس در ذات الجنب وجع ناخن لان العضو حساس ثتى او عليه غشاء ...؛ انجام نسخه: ان قوماْ اقتصروا عليها وحدها فماتوا فى آخر الامر ... انجامه: و هذا يوماْ اردت كتابته ثم بعون الله تعالى و تقدس ما انزل فى خقه من الله ما هو شفاء و رحمه للمؤمنين. على يد اضعف عبادالله العالمين. وقت الضحى من يوم الاحد الثامن و الغره من شهر ذيقعده سنه 1306 (يا 1307). برداشتم از كتاب سركار لألى [كذا] حاجى ميرزا باباى حكيم كه اين كتاب تاريخ 843 نوشته شده بود و صحيح بود. سبحان الله رب العالمين و الصلوه و السلام على محمد و اله و الطيبين الطاهرين. خط: تحريرى، بى كاتب، تا: 1306 يا 1307 ق، جا:؛ افتادگيها: آغاز؛ در انجامه بخش عربى آن آمده از روى نسخه خطى به تاريخ كتابت 843 استنساخ گرديده است. حواشى: در حاشيه برخى اوراق نيز مطالبى در تكميل و توضيح مطالب متن نوشته شده است.؛ كاغذ: از نوع فرنگى با آبنقش (واتر مارك) مستطيل شكل بدون، جلد: چرم قهوه اى، تعداد صفحات: 564 صفحه، 184- 747، سطر، اندازه: 18* 11 سم [شورا: ف: 47/ 1- 115] 7432. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 248 چاپى آغاز نسخه: بسمله. توجهنا الى جنابك الاقدس يا من اليه يرجع الامور و تعرضنا بشميم لطفك؛ در حاشيه اين چاپ دو حاشيه بر اين كتاب درج شده. كليات و معاجعات نفيسى مع حاشيه مولانا محمد عبدالحليم؛ خط: نستعليق، بى كاتب، تا: 1343 ق؛ به تصحيح مولانا ابوالرحيم المفتى محمد ايوب صاحب و ابوالفيض محمد يوسف و به حسن انتظام محمد ادريس انصارى مدير مطبعه. نسخه حاضر چاپ چهارم از اين كتاب است.؛ تعداد صفحات: 332 صفحه، 21 سطر، اندازه: 21* 33 سم [ميراث مشترك ايران و هند: 1- 234] 7433. بغداد؛ مجمع العلمى العراقى؛ شماره نسخه:/ 25 طب آغاز نسخه: بسم الله الرحمن الرحيم و به نستعين. توجهنا الى جنابك الاقدس يا من اليه يرجع الامور ... و بعد: فيقول العبد الضعيف المتأدب نفيس بن عوض الحكيم المتطبب، انى لما وقفت للتوجيه الى مراشد التحصيل، راجيا من الهادى الجليل ان يهدى سواء السبيل، هدى من الحقائق الطبيه ... و وجدت الموجز المنسوب الى الشيخ المحقق و الحبر المدقق يبوح باسرار هذا العلم و ينشى، علاء الدين على بن ابى الحزم القرشى نورالله تعالى مرقده ... و اقبلت عليه جماهير الائمه بالقبول لكونه وثيق التركيب انيق الترتيب، جامع الغرائب، حاوى الرغائب، الا انه لوجازه لفظه و غزاره معانيه و اشتماله على دقائق الفن و خفاياه، حتى صار اسمه مطابقا لمسماه ...، فالتمس منى اجله الاحباب و اعزه الاصحاب حين كنت بالعراق انيس المشتاق ان اشرحه شرحا ... و يزيج به ما احتجب، فلم ارغب فى تحصيل ملتمسهم، و لم انهض الى تحقيق مقترحهم، و قد صعب فى ذلك الزمان التدبير اللائق لتكاثر العلائق و تلاطم امواج الفتن بين الخلائق. و لما حدانى التوفيق ... الى موقف السامى الذى يرجى لديه المطالب ... للسلطان العادل ... الغ بيك شاهرخ بن تيمور كوركان ... فتذكرت ما سألوا عنى، واشتغلت بما طلبوا منى، فشرعت فى شرح يتضمن من التحقيقات اجلاها و من التدقيقات احلاها ... فأقول ...؛ انجام نسخه: مخروم. و ينتهى بهذا الكلام: «... لان الوجع جذاب للمواد الى موضعه لتسخينه، و يلزم ذلك زياد المرض فى ذلك العضو و حصوله فى الاعضاء القريبه منه، ثم عالج السده الواقعه فى الامعاء. تم الفن الاول بى كاتب، بى تاريخ، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ نسخه مصوره بافتستات عن نسخه خطيه فى مكتبه الاوقاف العامه ببغداد (برقم 610)؛ تعداد صفحات: 153 برگ، 21 سطر [مجمع العلمى: 3- 81] 7434. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 22618 آغاز نسخه: توجهنا اليك الى جنابك القدس.؛ انجام نسخه: و عنوان المقاصد و الامانى ... الملك الوهاب. خط: نسخ، بى كاتب، بى تاريخ؛ [رايانه آستان قدس: 4- 396] 7435. تهران؛ مدرسه مروى؛ شماره نسخه: 349 بى كاتب، تا: قرن 11 و 12، جا:؛ افتادگيها: انجام؛، قطع: وزيرى [مروى: ف:- 175] 7436. جهرم؛ كريم اشراق؛ شماره نسخه: بدون شماره دو جلد.؛ بى كاتب، بى تاريخ؛ [ميراث اسلامى: 5- 610] 7437. مشهد؛ شيخ على حيدر (مكتبه)؛ شماره نسخه: 761 انجام نسخه: الموجود: و يغطى الترياق العسكرى او الترياق المتخذ من اسطر خشوق اليابس و ورق .... خط: نستعليق، بى كاتب، بى تاريخ، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ العناوين و الفواصل بالحمره، على الهوامش توضيحات و تصحيحات، فى آخر النسخه تواريخ ولادات من 1248 الى 1270، فى الورقه الاولى تملك تحته خاتم ...؛ جلد: چرم زرد رنگ، تعداد صفحات: 363 برگ، 23 سطر، اندازه: 5/ 30* 20 سم [مؤيد: 2- 230] 7438. آران كاشان؛ امامزاده محمد هلال؛ شماره نسخه: 54 آغاز نسخه: (... وذكرها فى حده ليكون الحد كاملا كما يقال فى حدالسيف انه آله صناعيه متخذه من حديد متطاول معرض محدد الاطراف لجزا ضاء الحيوان فى القتال. الفن الاول يشتمل على جملتين الجمله الاولى فى قواعد ...)؛ انجام نسخه: (... ويترك اللحوم ما امكن و يجتنب الشراب اصلا وذلك ليلًا ثبور الاخلاط وينصب شىء منها الى المحل الضعيف فان حصل مع ذلك اى مع.) ازاوايل فن اول تا اواسط فن رابع را دربردارد؛ خط: نستعليق، بى كاتب، بى تاريخ، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ عناوين وخطوط شنگرف، وقفنامه نسخه توسط شمس الدين محمدآرانى بتاريخ 1141 ق با مهر بيضوى باسجع (عبده شمس الدين) در برگ اول و مهر بيضوى (عبده عطاءالله) را در برگ آخر ديده مى شود.؛ واقف: شمس الدين محمد آرانى، تاريخ وقف: 1141 ق؛ جلد: مشما قرمز عطف تيماج سرخ، تعداد صفحات: 350 برگ، 17 سطر، اندازه: 19* 5/ 28 سم [محمد هلال (مخطوط):- 100] 7439. يزد؛ وزيرى؛ شماره نسخه: 3174 آغاز نسخه: موجود: فيقوى على تحريك الاعضاء؛ انجام نسخه: موجود: بسبب تكثيف الامعاء و تغليظ المواد. خط: نستعليق، بى كاتب، بى تاريخ، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ عنوان و نشانه ها به شنگرف، شماره عمومى 19705؛ واقف: جعفرى معمار (اهدايى)، تاريخ وقف:؛ كاغذ: اصفهانى، جلد: بدون جلد.، تعداد صفحات: 75 برگ، 25 س 8* 15 سطر [وزيرى يزد: ف: 5- 1559] 7440. قم؛ گلپايگانى؛ شماره نسخه: 1088- 178/ 6 آغاز نسخه: العلم الامور الطبيعيّه والعلم بأحوال بدن الانسان والعلم بالاسباب والعلم ... والامور الطبيعيه سبعه احده الاركان وهى اربعه ... ثم البلغم ... ثم الصفراء ... ثم السوداء؛ انجام نسخه: فاكل بعضهم فاستنكف الباقين من اكلها فمن اكلهم يمت من عاف من اكلها مات وكان تدبيرهم واحداً واستعملوا دواء جالينوس وغيره من العلاج المذكور تم. از آغاز اندكى افتاده؛ خط: تحريرى، بى كاتب، بى تاريخ، جا:؛ افتادگيها: آغاز؛ عناوين ونشانيهاشنگرف، نسخه در حاشيه تصحيح شده وبعضى از عبارات مشكل بين سطور شرح شده، برگ اول نسخه وصالى شده درآخر نسخه فوايدى از (شفا) درج شده است، با حواشى تركى؛ جلد: تيماج، مشكى، تعداد صفحات: 178 برگ، 17 سطر، اندازه: 13* 17 سم [گلپايگانى- ف: 5- 2681] 7441. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 11477 آغاز نسخه: (توجهنا الى جنابك الاقدس يا من اليه يرجع و تعرضنا بشميم لطفك المقدس يا من لديه دواء جراحات الصدور ...) فرغ منه المؤلف سنه 841 ه- 1438 م؛ خط: نسخ، بى كاتب، بى تاريخ؛ نسخه جيده مزوقه الاول و مذهبه عليها حواش و شروح كتبت بخط النسخ ترقى للقرن العاشر الهجرى القرن السادس عشر الميلادى تملكها محمد بن ابى طالب الحسينى سنه 1112 ه- 1700 م كما ظهر فى طبعت ختمه. و تملكها محمد على الحسينى سنه 1204 ه- 1789 م؛ تعداد صفحات: 739 صفحه، 25 سطر سطر، اندازه: 26* 5/ 16 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 197] 7442. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 2022 تتضمن الفن الاول و الثانى من الكتاب؛ بى كاتب، بى تاريخ؛ تعداد صفحات: 488 صفحه، 19 سطر سطر، اندازه: 19* 13 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 199] 7443. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 11446 بى كاتب، بى تاريخ؛ ناقصه تملكها حسن بن محمود سنه 1304 ه- 1886 م؛ تعداد صفحات: 262 صفحه، 22 سطر سطر، اندازه: 5/ 25* 5/ 13 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 199] 7444. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 6283- 1 تتضمن الفن الاول من الكتاب؛ بى كاتب، بى تاريخ؛ تعداد صفحات: 220 صفحه، 23 سطر سطر، اندازه: 28* 18 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 199] 7445. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 10994 تتضمن الفن الاول و الثانى؛ بى كاتب، بى تاريخ؛ جيده الخط؛ تعداد صفحات: 426 صفحه، 19 سطر سطر، اندازه: 21* 13 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 200] 7446. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 6508 و هى قطعه من الكتاب؛ بى كاتب، بى تاريخ؛ حديثه الخط؛ تعداد صفحات: 64 صفحه، 17 سطر سطر، اندازه: 20* 15 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 200] 7447. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 1/ 444 آغاز نسخه: الحمدلله رب العالمين والصلاه والسلام الاتمان على من يداوى الارواح بطب الحقيقه وببرى الابدان بعلم الشريعه ويعالج القلوب بحكمته محمد المبعوث الى كافه الخلائق بما هو هدى ونورٌ وشفاء لمافى الصدور وعلى اله؛ انجام نسخه: وعلاجه ان يدق هذا الحيوان ويشدعل عضه ميعطر من الزر ابوند الطويل و ... سواء بالشراب اوبماء العسل وزهره الحى من .... فائه وربما كفى استعمال الملح والحل على موضع العضه نسخه دو فن نخستين را دارد.؛ خط: نستعليق، بى كاتب، بى تاريخ؛ اين نسخه ش 1 دفتر است و بخط نستعليق در جدول و داراى سرلوح زرين و لاجورد و شنگرف و روى متن خط سرخ كشيده شده و عنوانها در متن و هامش بشنگرف ميباشد. چنين است: «فى اساليبها فالتمس منى اجله الاحباب ... انك انت الوهاب (از ديباچه كه آغازش نيست) بسمله و به نستعين. قال الشيخ الامام العالم الحبر الكامل علاءالدين على بن ابى الحزم القرشى المتطبب صيغه تفعل ههنا للمبالغه مثل تقدس و تمجد- حقنه للقولنج و خصوصا الريحى يزاد فى الحقنه اللينه الاولى بابونج ... ور از يانج من كل واحد ثلثه دراهم. تم الفن الثانى بعون الله و حسن توفيقه». گ 1 الف- 54 الف.؛ تعداد صفحات:، 24 س 7/ 5* 18 سطر [دانشگاه تهران: ف: 4- 785] 7448. قم؛ مسجد اعظم قم؛ شماره نسخه: 1741 آغاز نسخه: توجهنا الى حبائك الاقدس يا من اليه يرجع الامور تعرضنا بشميم لطفك المقدس يا من لديه دواء جراحات الصدور فسبحانه من حفيظ حمانا عما يصيب المحمومين ...؛ انجام نسخه: ... قال جالينوس رايت قوما اكفوا منها فعاشوا لكنهم لم يعتصرا عليها وحدها بل استعملوا معها ادويه اخرى ما جريناه فى نهش الكلب الكلب وبلغنى ان قوما اقتصر ذات عليها وحدها فماتوا فى اخر الامر كاتب: حسنى متطبب جيلانى، احمد، بى تاريخ؛ عناوين وخطوط شنگرف، مهر مربع با سجع «عبده محمد على الحسينى» ومهر مربع با سجع «ابواب الغنى محمد حسين الحسينى»؛ جلد: تيماج زرشكى، عطف تيماج مشكى، تعداد صفحات: 305 برگ، 23 سطر، اندازه: 17* 26 سم [مسجد اعظم- ف: 3- 1272] 7449. تهران؛ مفتاح، محمد حسين؛ شماره نسخه: 317 خط: نستعليق، كاتب: متطبب لنگرودى، حسين بن حسن، تا: دوشنبه 17 جمادى الثانى، جا: لاهيجان؛ سال پاك شده و بايد از سده 11 باشد، محشى، موريانه خورده؛ [نشريه: 7- 186] 7450. موصل؛ خزانه الدكتور داود جلبى (ضمن مكتبه الاوقاف العامه)؛ شماره نسخه: 15/ 6 آغاز نسخه: (خطبه الكتاب- توجهنا إلى حنابك الاقدس يام اليه ترجع الامور ....)؛ بى كاتب، بى تاريخ؛ تعاقب على نسخه أكثر من ناسخ. نقس من آخره.؛ تعداد صفحات: 638 برگ،، اندازه: 5/ 24* 13 سم [الاوقاف العامه- موصل: 6- 170] (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج3، ص: 2088)

وابسته به: موجز القانون/ الموجز فى الطب/ الموجز ابن نفيس، على بن ابى الحزم (607- 687) اين كتاب شرح نفيس بن عوض (نفيس كرماني) بر كتاب الموجزالقانون ابن نفيس است كه آن نيز خود مختصر كتاب القانون في‌الطب ابن سينا است (فهرست كتابخانه ملي ايران).

كتاب ها 1. ﻧﻔﻴﺲ ﻛﺮﻣﺎﻧﻲ، ﻧﻔﻴﺲ ﺑﻦ ﻋﻮﺽ (1437ق.‬‫=2015م.‬‫=-1394‬). شرح‌الموجز في‌الطب. تهران: نوين پژوه سينا‫.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬ مقالات 1. نفيسي، ابوتراب (1378). برهان نفيس. دانشنامه جهان اسلام، 3، 307-308. 2. جاويد خليلي، نيلوفر (1387). پيشينيان فرهيخته: برهان نفيس. كتاب ماه علوم و فنون، 110 و 111، 115.

[كشف الظنون 2/ 1899؛ الذريعه 14/ 95؛ فهرست الفبائى آستان قدس 366؛ كشف الظنون 2/ 1899؛ فهرس المخطوطات الطبيه المصوره بقسم التراث العربى 117- 120؛ مخطوطات الطب فى المتحف العراقى 196؛ كتابشناسى نسخ خطى پزشكى ايران 176؛ كتابخانه جامع گوهرشاد 1/ 281 و 1/ 293 و 4/ 2096؛ فهرست دانشگاه 3/ 785؛ فهرست سپهسالار 5/ 240- 241؛ مشار 567؛ كتابخانه ملك 1/ 330- 331؛ الهيات مشهد 1/ 181؛ كشف الظنون 2/ 1900، فهرست خطى مركز احياء 3/ 138 و 139؛ فهرست آستان قدس 19/ 324- 327؛ فهرست العارفين 2/ 498؛ مرعشى 28/ 601؛ مركز احياء ميراث اسلامى 3/ 138؛ كتابخانه وزيرى 1/ 314 و 1/ 361 و 5/ 1559 و 3/ 1119؛ مدرسه امام عصر 1/ 61؛ حوزه علميه امام صادق 1/ 164؛ كتابخانه ملى 12/ 171 و 9/ 510 و 16/ 144 و 16/ 160 و 13/ 204 و 18/ 271؛ مجلس شورا 2/ 300 و 10/ 1683 و 10/ 1682 و 12/ 95 و 19/ 4 و 13/ 253 و 19/ 91 و 19/ 227؛ فرهنگ مشهد ص 51؛ علامه طباطبايى 2/ 187؛ نشريه 3/ 378؛ ره آورد ص 253- 256 مجلس 298: 2- 299؛ فهرست دانشگاه 785: 4 مجلس 298: 2- 299؛ فهرست نسخ مصنفات ابن سينا از مهدوى: 194 مجلس 2/ 298؛ دانشكده پزشكى: 253- 265؛ نشريه مركزى 3/ 378؛ مجله معهد المخطوطات 4/ 345؛ دانشگاه تهران 4/ 785 و 8/ 240 و 8/ 257 و 9/ 1292 و 17/ 132 و 16/ 272 و 16/ 468 و 20/ 168؛ فهرست مروى 175؛ نشريه 5/ 275 و 5/ 283 و 7/ 186 و 11/ 125 و 11/ 125 و 11/ 126؛ فرهنگ و هنر مشهد ص 73؛ شيخ على حيدر 2/ 214 و 2/ 230 و 3/ 602؛ شورا 2/ 145/ 24؛ الطب الصيدليه ص 196 و 197 و 198 و 199 و 200؛ رايانه آستان قدس؛ خزانه مفتى 5/ 156] (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج3، ص: 2088)