213

شرح قانون

s.-ul-qanun

شمس الدين آملي، محمدبن محمود، - 753هـ. ق. sams-o-din-e amoli, mohammad-e-bn-e mahmud (- 1353)

قرن 8هـ. ق.

ناشناخته

قرن 18هـ. ق.

الحمدالله الذي دقت الحكمه في خلقه الانسان و عمت نعمته عليهم من فرط و الاحسان الشاهده بكمال قدرته طبائع احكام الاركان الدال علي دقايق رافته

(ناقص) قال الامام والقرشي لعن السبب الفاعلي عندهم يقال علي ما تم سببه بحاله من الاحوال ... المواضع و هو يكون ... الحافظ و يكون متقدم

ندارد

تك متني

عربي

374ص.

نسخ

خوانا

ندارد

ندارد

British Library

39342-39345

I.O.ISLAMIC 1959 (LOTH 780)

فنخا

ميكروفيش , نسخه الكترونيكي

داروشناسي -- متون قديمي تا قرن 14 , پزشكي سنتي -- متون قديمي تا قرن 14 , پ‍زش‍ك‍ي‌ اس‍لام‍ي‌ -- م‍ت‍ون‌ ق‍دي‍م‍ي‌ ت‍ا ق‍رن‌ 14

طب، كليات پزشكي، تشريح، امراض، ادويه، معالجات

پزشكي

مالك حقوقي (خريداري نسخه ديجيتال)

ناقص

39342

دارد

25

افتادگي ندارد.

image/jpg

شمس‌الدين محمد بن محمود بن محمد بن على بن يوسف الكاكيانى الخورانى الانزانى آملى (متوفاي 753ق)، دانشمند، فيلسوف، پزشك، نويسنده بزرگ شيعى مذهبى است كه قاضى نورالله شوشترى، تشيع وى را به ادله گوناگون ثابت كرده است. از تاريخ تولد آملي چندان اطلاعى در دست نيست، اما از روي قرائن مي‌توان گفت كه در حدود سال 680ق بايد در وجود آمده باشد.چون مورخان در سال 709ق كه علامه حلي به حضور اولجاتيور رسيد وي را در شمار دانشمندان دستگاه سلطاني آورده‌اند. زادگاه او آمل مازندران است و بگمان بايد دوران كودكي و نوجواني خود را در زادگاهش گذرانده باشد. اما خود مي‌گويدكه در اوايل تكليف در تبريز در منزل يكي از صدور شهر و تحت سرپرستي او به تحصيل علم اشتغال داشته است. همچنين از آنچه در «نفائس الفنون» او مى‌توان يافت، چنين برمى‌آيد كه وى چندى در تبريز به‌سر برده و به شهادت جنيد شيرازى كه با وى معاصر بوده، در مدرس غازانى تبريز به كار تدريس پرداخته است. احتمالاً اندكى پس از ايجاد مدرسه سلطانيه و تأسيسات وابسته به آن در حدود سال 710ق1310/م، به شهر سلطانيه كه به گفته خود او در 704ق1304/م بنياد نهاده شده بود روى آورده است. بى‌گمان آملى در محضر علامه حلى (648-726ق) كه از علماى درگاه الجايتو بود، دانش آموخته است. آقابزرگ تصريح مى‌كند كه وى از متخرّجان مدرس سيّار علامه بوده است و مى‌افزايد كه او نسخه‌اى از كتاب «كشف المراد» استاد را در المدرسة السيارة كرمانشاه تحرير كرده و آن را در 20 محرم 713ق به انجام رسانده است. وى علاوه بر اين، كتاب «كاشف المعانى» استاد ديگرش، عبادبن احمدبن اسماعل گلستانه، را نيز در 726ق1326/م استنساخ كرده است. آملى در سراسر دوران الجايتو و جانشينش سلطان ابوسعيد بهادر (716-736ق) در مدرسه سلطانيه به كار مدرسى اشتغال داشت و ظاهراً مورد تكريم هر دو پادشاه بوده و وى از آنان با اكرام تمام نام برده است. پس از ابوسعيد، آرپاخان به جاى او نشست. در خلال سلطنت چند ماهه او اوضاع كشور پريشان شد و هرج و مرج و قتل و غارت اوج گرفت. شايد گلايه‌هايى كه او از فروكشيدن كار علم و رونق جهل دارد، به همين دوران مربوط باشد. احتمالاً وى تا سال روى كار آمدن ابواسحاق بن محمودشاه در فارس (742ق) در سلطانيه مانده و وقت خود را سراسر وقف نگارش نفائس كرده است. اندكى پس از آنكه «منشور سلطنت به نام خدايگان» ابواسحاق زده شد، وى با كتاب نفائس كه گويا در آن تاريخ به پايان رسيده بود، آهنگ درگاه او كرد. از زندگى او در شيراز هم چيزى نمى‌دانيم. ظاهراً وى در آنجا مورد احترام سلطان و اهل علم بوده و در اواخر زندگى به تأليف «شرح قانون ابن سينا» پرداخته و چنانكه از كهن‌ترين نسخ موجود برمى‌آيد، آن را در 753ق به پايان رسانده است. درباره تاريخ وفاتش اختلاف است (ويكي نور، مدخل «شمس الدين آملي، محمد بن محمود).

آم‍ل‍ي‌، ش‍م‍س‌ال‍دي‍ن‌ آم‍ل‍ي‌، م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ م‍ح‍م‍ود (ويكي نور، مدخل «شمس الدين آملي، محمد بن محمود)

حامل المتن جامع الشرحين نفائس الفنون في عرائس العيون؛ شرح قانون ابن‌سينا؛ شرح بر كليات طب ايلاقى (از شاگردان ابن‌سينا)؛ كتابى منسوب به او كه شرحى بوده بر مختصر الاصول ابن حاجب (570- 646 ه.ق.) (ويكي نور، مدخل «شمس الدين آملي، محمد بن محمود)

آملى در ديباچه ميگويد: قانون از بهترين نگارشهاى پزشكى است و دفتر نخستين آن بسيار موشكافانه نوشته شده و دانشمندانى مانند رازى و خونجى و قرشى بر آن گزارش نوشتند و نتوانستند آنرا از دشوارى درآورند و پرده از رازهاى نهفته آن بردارند تا اينكه قطب شيرازى گزارشى درست بر آن نوشت و همه چيزها در آن آورد مگر اينكه در كالبد شكافى كوتاه آورد با اينكه شايسته بود اين بخش را روشن تر سازد. او ميخواست كه روزگار ياريش دهد تا آنرا بپايان رساند افسوس كه درگذشت. من خواستم گزارشى گزيده و كوتاه و بسنده بنويسم مگر اينكه دشمنى روزگار با دانشمندان و ارزش نهادن مردم بدانش و هنر مرا بازميداشت (از اينجا ديباچه نسخه افتاده دارد) (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج3، ص: 1992)

شرحى است بر (القانون) ابن سينا بعنوان (قال- اقول) كه به نام جمال الدين ابواسحاق بن محمودشاه نگاشته ودرآن از شرح قطب الدين شيرازى بهره جسته است. آملى كتاب را بنام جمال الدين ابو اسحق بن محمود شاه در 753 نوشته است. «دانش پژوه» (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج3، ص: 1993).

آملى بخش تشريح قانون را خوب گزارش نموده است. در گزارش از امام و قرشى و مسيحى ياد ميشود (محمد تقى دانش پژوه) (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج3، ص: 1993)

در صفحات ابتدايي اثر فهرست مندرجات ارائه نشده است.

نسخه كمبود دارد و در فن دوم كتاب (الفن الثاني)، ناتمام مانده است.

اهدا به: مبارز الدين محمد بن مظفر منصور يزدى (700- 760 ق)، سرسلسله آل مظفر (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج3، ص: 1992)

شمس الدين آملي در اين اثر از شرح قطب الدين شيرازى بهره جسته است.

نسخه هاي ديگر اثر با مشخصات زير چاپ و يا تصحيح شده است: گزارشى كه شمس الدين آملي بر قانون نوشته در موصل و لندن (موزه بريتانيا- ديوان هند) و آستانه (اياصوفيا) و آصف و بنكپور و رامپور و لكهنوء و عليگره هست و چند دانشمند آنرا با حاشيه حكيم على گيلانى م 1018 در دو جلد (1 بسال 1268 ص 530 و 2 بسال 1265 ص 585) در مطبعه علويه خان على بخش خان لكنو بچاپ رساندند (بهمان اندازه نسخه ما) گيلانى در پايان ميگويد كه آملى در اين گزارش از شيرازى گرفته است (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج3، ص: 1992). چاپ: پاكستان، لاهور، كاشى رام پريس، به اهتمام لاله كاشى رام منيجر كاشى رام پريس لاهور به فرمايش شيخ الهى بخش محمد جلال الدين. تاجران كتب بازار كشميرى لاهور (همان، ج 3، 1993). ﭼﺎﭖ: ﭼﻨﺪ ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺣﺎﺷﻴﻪ ﺣﻜﻴﻢ ﻋﻠﻲ ﮔﻴﻼﻧﻲ (- 1018) ﺩﺭ ﺩﻭ ﺟﻠﺪ (1 ﺑﻪ ﺳﺎﻝ 1268 ﺹ 530 ﻭ 2 ﺑﻪ ﺳﺎﻝ 1265 ﺹ 585) ﺩﺭ ﻣﻄﺒﻌﻪ ﻋﻠﻮﻳﻪ ﺧﺎﻥ ﻋﻠﻲ ﺑﺨﺶ ﺧﺎﻥ ﻟﻜﻨﻮ ﺑﻪ ﭼﺎﭖ ﺭﺳﺎﻧﺪﻧﺪ (فنخا، ج. 20، ص. 299).

7101. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 6319 خط: نسخ تعليق، كاتب: انسى اصفهانى، فتوح بن محمود، تا: قرن 7؛ نسخه ايست به خط نسخ نزديك به تعليق، از قرن 7 يا اوايل قرن 8 ه-. عنوانها بشنگرف كنار هشت برگ آخر و برگهايى از اول بجز سه برگ تازه وصالى شده اصلاحات در حواشى انجام شده. شماره ثبت قديم: 61225 جديد: 7935؛ كاغذ: سمرقندى شكرى ضخيم، جلد: تيماج قرمز مندرسى عطف و گوشه و حاشيه تيماج زرد، تعداد صفحات: 600 صفحه، 31 سطر سطر، قطع: رحلى، اندازه: 23* 35 سم [شورا: ف: 19- 308] 7102. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 10251 خط: نستعليق، كاتب: ابن خولانى، محمود بن على، تا: پنجشنبه اوايل جمادى الاخر 737 ق، جا: سلطانيه (مدرسه وزيريه رشيديه)؛ افتادگيها: آغاز؛ در نسبت اين قطعه بايد تحقيق شود و آغاز نسخه افتاده است. عناوين نوشته نشده است، برگى در آغاز و انجام نونويس و داراى نسخه هاى پزشكى مى باشد؛ جلد: تيماج زرد، تعداد صفحات: 76 برگ، 29 سطر، اندازه: 24* 12 سم [مرعشى: ف: 26- 212] 7103. قم؛ گلپايگانى؛ شماره نسخه: 563- 33/ 4 آغاز نسخه: بسمله الحمدلله الذى دقّت حكمته فى خلقه الانسان وعمّت نعمته عليهم من فرط الاحسان ... اما بعد فيقول المولى الاعظم سلطان العلماء فى العالم ... محمد بن محمود الاملى ...؛ انجام نسخه: ولمّا نجّز ما قصد رحمه الله ايراده فى الكتاب الاول وليكن هذا القدر من كلامنا المختصر فى الاصول الكليه لصناعه الطبّ كافيا ... واتفق الفراغ من تصنيفه يوم السبت منتصف المحرم سنه ثلث وخمسين وسبعمائه خط: نسخ، كاتب: حكيم، محمد بن عبدالله، تا: منتصف صفر 753 ق؛ عناوين ونشانيها شنگرف، درحاشيه تصحيح شده، با حواشى دراول نسخه تملك ابوالمحامد طبيب شيرازى با مهر كروى (يا الله المحمود فى كل فعاله) وتملك كمال بن نور بن كمال طبيب با مهر كروى وتملك محمد باقر بن محمد نقى موسوى با مهر بيضوى وتملك غياث الدين محمود بن آقا جان شيروانى وتملك غياث الدين محمود بن كمال الدين محمد در سلخ شعبان 986؛ جلد: تيماج قهوه اى سير، تعداد صفحات: 356 برگ، 34- 35 سطر، اندازه: 17* 27 سم [گلپايگانى- ف: 5- 2468] 7104. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 1954 آغاز نسخه: بسمله. الحمدالله الذى دقت حكمته فى خلقه الانسان و عمت نعمته من فرط الاحسان.؛ انجام نسخه: وله الحمد على حسن توفيقه ... و اتفق الفراغ من تصنيفه يوم السبت منتصف المحرم سنه ثلث و خمسين و سبعمائه. نسخه اصل: كتابخانه آيت الله گلپايگانى، قم، شماره 4/ 33.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: نيمه صفر 772 ق؛ لدون نام كاتب، در حاشيه تصحيح شده و حواشى دارد، در آخر نسخه تملك محمد بن عبدالله به چشم مى خورد، نام كتاب و مؤلف در صفحه عنوان درج شده است و چند يادداشت تملك در همين صفحه ديده مى شود.؛ تعداد صفحات: 711 صفحه، 33 سطر [عكسى مرعشى: ف: 5- 377] 7105. تهران؛ ملك؛ شماره نسخه: 4531 خط: نسخ نزديك به تعليق، بى كاتب، تا: قرن 8؛، عنوان و نشان شنگرف، در ص ع آمده كه حواشى بخط خود آملى است نسخ نزديك به تعليق و نستعليق؛ كاغذ: دولت آبادى، جلد: ميشن سياه ضربى، تعداد صفحات: 374 برگ، 31 سطر، اندازه: 3/ 18* 9/ 27 سم [ملك- ف: 1- 309] 7106. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 441 آغاز نسخه: بسمله. الحمدلله الذى دقت حكمته فى خلقه الانسان. و عمت نعمته من فرط الاحسان. الشاهد بكمال قدرته طبائع الاركان ... فان ... محمد بن محمود الاملى ... يقول لما تطابقت الاراء و اتفقت العقلاء على ان اشد العلوم حاجه .. علم الطب. و كان خير ما صنف فيه ... كتاب القانون للشيخ الرئيس خاتم الحكماء ابى على بن سينا.؛ انجام نسخه: و لما نجز ما قصد، رحمه الله، ايراده فى الكتاب! قال: وليكن هذ القدر من كلامنا المختصر فى الاصول الكليه لصناعه الطب كافيا و لناخذ فى الادويه المفرده. و يرجو الله تعالى شارحه ايضا و هو العبد الضعيف محمد بن محمود الاملى احسن الله عاقبته ان يكون ما كتبه عليه كافيا و بمقاصده وافيا. و ان يرزقه ما يتمناه. و ان ينتفع به فى ديناه و اخراه. و له الحمد عى حسن توفيقه. و الصلوه على محمد و آله اجمعين. و اتفق فراغ المصنف مدالله ظلاله و حقق آماله منه يوم السببت منتصف المحرم سنه ثلث و خمسين و سبعمائه. خط: تعليق ريز، بى كاتب، تا: قرن 8؛ اين نسخه بخط تعليق ريز و چند صفحه بنسخ و بسيارى از جاها بى نقطه است متن پس از عنوان «قوله» كه بشنگرف است ميآيد. پس از ديباچه كه بپايان نميرسد گزارش «الاعضاء الخادمه» از فصل 1 تعليم 5 فن 1 كتاب 1 قانون (ج 1 ص 21) با اندكى از گزارش بند پيش از آن آغاز ميشود. ميان برگهاى 110 و 111 و پاره اى از جاهاى ديگر گويا افتاده دارد. از پايان نسخه چنانكه ديده ايم برميآيد كه آن در روزگار آملى نوشته شده است. در گ 2 الف دارد كه محمد باقر بن محمود طبيب دارنده نسخه بوده و آنرا نويسانده است. شرف الدين على بن محمد حسين بن محمد باقر بن محمود طبيب نيز دارنده نسخه بود و مهر او هم هست (2 الف) همچنين ابو تراب شريف و على نقى بن محمد نصير طبيب (1 الف). نسخه در يكشنبه 2 ذيقعده 1211 بابو جعفر حمزه بن حسين بن محراب بن حاجى على پنيكانى حرقويه فروخته شده (2 الف) و مهر او هم هست و خط شكسته و شنگرف و مهر او در تاريخ 22 رجب 1214 در گ 269 ب در پايان گزارش هست. و نام او باز در كنار گ 219 ب بخط شكسته با مركب سياه بتاريخ 8 ذيحجه 1216 ديده ميشود. در گ 1 الف از گرو گذارى تفنگى در 14 ذيحجه 1260 ياد گرديد. در كنار برگ 230 ب محمد نامى حاشيه نوشته و بخرده گيرى آملى از قرشى پاسخ داد. در گ 1 ب جدول شش آواز و 12 مقام و 24 شعبه و 48 گوشه و رنگ و نيم رنگ هنر موسيقى در دائره هاى متداخل بسياه و شنگرف كشيده شده و همچنين قلم اسرار سيميا. گزارش آملى از گ 2 پ است تا گ 269 ب. در 2 الف نيز دائره هاى متداخل رنگارنگ هست.؛ كاغذ: سمرقندى و پاره اى سفيد و برخى زرد و برگ 133 كبود، جلد: تيماج مشكى ضربى مقوائى، تعداد صفحات: 270 برگ، 25 س 10* 17/ 5 سطر، اندازه: 17* 26 سم [دانشگاه تهران: ف: 4- 777] 7107. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 6599 خط: نسخ، كاتب: احمد بن شمس الدين، تا: پنجشنبه نيمه جمادى الاول 864 ق؛ عناوين به شنگرف، تصحيح شده، متن قانون در حاشيه برگ هاى آغازين كتاب كتابت شده است، برخى از برگ ها داراى حواشى مختصر برخى با عنوان «محمد جعفر»، روى برگ اول يادداشت امانت كتاب از آخوند ملا ملك طبيب به سال 1131 ه- كه از خوف حمله افغان و بلوچ نزد نگارنده يادداشت گذاشته شده و چند تملك محو شده و خط خورده و تملك رفيع الدين حسين حموى به سال 1000 ه- و تملك ..... شريف اصفهانى و مهر دائرى و نام كتاب و مولف و تاريخ كتابت و مهر مستطيل كتابخانه «مجدالدين نصيرى» و چند يادداشت طبى پراكنده و مهر بيضوى ديده مى شود، در دو برگ پايانى چند نسخه پزشكى متفرقه و تعداد برگ ها و ابيات كتاب حاضر آمده است.؛ جلد: تيماج دو رو با سر طبل، رو مشكى، اندرون كرمى، تعداد صفحات: 503 برگ، 33 سطر، اندازه: 5/ 17* 5/ 29 سم [شورا: ف: 20- 145] 7108. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 6796 آغاز نسخه: التحليل على رطوبتهما و تعلم ذلك من صلابه عظامهم و قشف علو ذهنهم و اما ان الشيخ ارطب بالرطوبه ...؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: صفر 953 ق، جا:؛ افتادگيها: آغاز؛ عناوين به شنگرف، تصحيح شده و در برخى از برگها امضاى بلاغى آمدهم است. داراى حواشى مفصل به نقل از كتابهاى طبى، روى برگ اول مهر كتابخانه «باقر ترقى» ديده مى شود.؛ جلد: تيماج قهوه اى با جدول كشى ضربى بدون مقوا، تعداد صفحات: 248 برگ، 23 سطر، اندازه: 5/ 14* 20 سم [شورا: ف: 20- 264] 7109. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 17042 آغاز نسخه: قال الشيخ الرئيس: بسم الله الرحمن الرحيم و بعد حمدالله و الثناء عليه و الصلوه على رسوله محمد و آله فان هذه الكتب التى صنفها فى الطب التى الاول منها هو فى الاحكام الكليه من الطب و قد فرق عنه، و الثانى منها هو هذا الكتاب المجموع فى الادويه المفرده.؛ انجام نسخه: تم شرح الكتاب الثانى من كتب القانون حامداْ لله تعالى و مصلياْ على نبيه محمد و آله الطاهرين و يتلوه انشاءالله الكريم شرح الكتاب الثالث. كتاب دوم در ادويه مفرده؛ خط: نسخ و نستعليق، بى كاتب، تا: احتمالا قرن نهم ياقرن 10؛ خط: تا صفحه 69 به خط نستعليق و از آن به بعد تا آخر نسخه به خط نسخ كتابت شده است. عناوين و نشان ها به شنگرف. به ويژه در اين شرح هرجا كه متن قانون آمده با خط سرخ شنگرف مشخص شده است. حواشى: در حاشيه نسخه يادداشت هايى توضيحى و اصلاحى ديده مى شود. يادداشت ها: روى برگ نخست و پشت برگ آخر يادداشت هاى تاريخى و ادبى فراوانى به زبان فارسى و بيش تر عربى. نسخه كامل است ولى برخى از مواضع آن آبخوردگى دارد و مواضعى هم يكبار هم مرمت شده و در اين مرمت بخشى از حاشيه بريده شده و نوشته ها ناقص گرديده از جمله برگ 154. نقش مهر: تعداد زيادى از نقش مهرهاى نسخه پاك شده است كه اكثر آنها نقش مهرى چهارگوش است اما مواردى هم هست كه كاملْا پاك نشده مثل: روى برگ 363، بيضى شكل: «على بن محمد رضى».؛ كاغذ: نخودى رنگ آهار مهره، جلد: چرم قهوه اى تازه ساز، تعداد صفحات: 363 برگ، 41 سطر 12* 27 سطر، اندازه: 23* 33 سم [شورا: ف: 47/ 1- 184] 7110. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 10713 آغاز نسخه: «مباحث الشرايين فى فصول خمسه. الاول فى كلام كلى فى صفه الشرايين و لم يتعرض لبيان حقيقتها لانه قد سبق ذلك بل ذكر خاصيتين لها»؛ انجام نسخه: «و فى بعض النسخ يبتلى من هذا الباب اى من دفع المواد اليه بما لا يطلق و لا يبقى معه قوته لانه لكونه اضعف من الجميع كان قبوله اسرع من غيره» خط: نستعليق، بى كاتب، تا: سده 9 وقرن 10، جا:؛ افتادگيها: آغاز؛ از آغاز افتادگى دارد. عناوين و نشانيها شنگرف، موريانه خورده و بعضى از صفحات وصالى شده. خريدارى دانشگاه در بهمن 1270؛ جلد: تيماج عنابى با ترنج و سرترنج و لچكى، سجاف تيماج مشكى، تعداد صفحات: 479 برگ، 11 سطر 9* 15/ 5 سطر، اندازه: 16* 24 سم [دانشگاه تهران: ف: 20- 229] 7111. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 6061 آغاز نسخه: موجود: الفصل الثامن عشر كلام كلى فى الاسباب التى يتفق للبدن غير ضروريه و لاضاره اقول هذا الفصل فى كلام كلى فى الاشياء.؛ انجام نسخه: (شرح كتاب 2): ولناخذ فى تصنيف كتابنا فى الادويه المفرده .... و ان يرزقه مايتمناه و ان ينفع به فى دنياه و اخراه و اتفق الفراغ من تصفيه .... سنه ثلث و خمسين و سبعمايه و اتمام هذا النسخه فى شهر رجب المرجب سنه الف و تسعه و عشرين. اين نسخه از فصل 18 (از آنجا كه در نسخه شماره/ 6060 قطع شده) آغاز ميگردد.؛ خط: نسخ و ثلث، بى كاتب، تا: 1029 ق، جا:؛ افتادگيها: آغاز؛ اين نسخه مجلد 2 (شرح كتاب 2 از قانون). عناوين بشنگرف. بربرگ اضافى اول نسخه، محمود حسينى (از مالكان نسخه) فهرست كتابهاى كتابخانه خود را ياد كرده است. شماره ثبت قديم: 23868 جديد: 10167؛ كاغذ: اصفهانى، جلد: تيماجى قرمز، تعداد صفحات: 722 صفحه، 21 سطر سطر، قطع: وزيرى، اندازه: 5/ 18* 5/ 26 سم [شورا: ف: 19- 52] 7112. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 6060 آغاز نسخه: كتاب اول (نسخه حاضر): الحمدلله الذى دقت حكمته فى خلقه الانسان .... اما بعد فيقول المولى الاعظم ... شمس المله و الدين محمد بن محمود الاملى .... لما تطابقت الاراء واتفقت العلماء على ان اشد العلوم.؛ انجام نسخه: فلنشرع فى الاسباب الغير الضروريه و الغير الضاره للاحتياج الى معرفتها ايضا قال رحمه الله. اين نسخه بخشى از شرح كتاب اول (كليات) قانون است.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 11؛ ذيل مجلد ديگر كه به خط همين كاتب است (و پس از اين ميشناسيم) تاريخ 1029 دارد ابواب كتاب در آغاز نسخه هست. 361 برگ شماره ثبت قديم: 23868 جديد 10168؛ كاغذ: اصفهانى، جلد: تيماجى قرمز، تعداد صفحات: 720 صفحه، 21 سطر سطر، قطع: خشتى، اندازه: 18* 26 سم [شورا: ف: 19- 51] 7113. رشت؛ جمعيت نشر فرهنگ؛ شماره نسخه: 104 س خط: نسخ، بى كاتب، تا: سده 11 و 12 قرن 11، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ جدول زرين، آغاز و انجام افتاده.؛، اندازه: 12* 5/ 20 سم [رشت و همدان: ف:- 1140] 7114. تهران؛ علوم پزشكى؛ شماره نسخه: 148 آغاز نسخه: بسم الله الرحمن الرحيم. الحمدلله الذى دقت حكمه و فلسفه الانسان و عمت نعمه عليهم من فرط الاحسان ...؛ انجام نسخه: و ذلك اى المرض اذ الهيه الموجبه الافته وجوبا اوليا اما مزاج غير طبيعى و اما تركيب غير طبيعى لان الصحه كون خط: تحريرى، بى كاتب، تا: قرن 11، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ نسخه در 1302 از آن محمد رضاى طبيب بوده است. آملى شرح كليات قانون را در 753 هجرى به پايان رسانيد و كتاب قانون را از بهترين آثار در علم پزشكى مى داند و معتقد است با اينكه دانشمندانى چند آن را شرح كرده نتوانسته اند مشكلات آنرا حل و روشن سازند فقط قطب الدين شيرازى از عهده اين مهم بيرون آمده و حق مطلب را ادا كرده است و آملى خود شرح بخش تشريح قانون را به خوبى از عهده بر آمده است. كتاب القانون شيخ الرئيس، يكى از مفصلترين كتب علم پزشكى است كه آنچه در آن روزگار ازين علم مى دانستند در آن آمده و مشتمل بر پنج كتاب است. در كتاب اول از مباحث طبيعى و انسانى و جغرافياى انسانى و امور كلى طب گفتگو مى شود و بس دشوار و به نام كليات موسوم است و بسيارى از بزرگان پزشكان بر آن شرح نوشته اند از آن جمله است علامه قطب الدين شيرازس كه به روزگار غازان محمود (694- 703) و وزرات سعدالدين محمد ساوجى (699- 711) و به درخواست وزير به سال 682 (674 كشف الظنون باب القاف) آغاز و 710 به پايان رسانيد و به نام وزير به (تحفه سعديه) موسوم ساخت اين كتاب از مبحث تشريح ناقص ماند و على بن عبدالله الشهير به زين العرب مصرى آن را كامل و به سال 751 از آن بپرداخته است و نسخه آن به شماره 70 در كتابخانه آستان قدس رضوى 3/ 263 موجود است. كشف الظنون باب القاف قنواتى ص 206. ديباچه دره التاج.؛ تعداد صفحات: 143 صفحه، 40 سطر، اندازه: 5/ 19* 5/ 29 سم [نشريه: 3- 377] 7115. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 4483 آغاز نسخه: الحمد لله الذى دقت حكمته فى خلقه الانسان .... اما بعد فان احوج خلق الله اليه محمد بن محمود الاملى ..... يقول لما تطابقت الآراء و اتفقت العقلاء على ان اشد العلوم حاجه و اتمها غايه بل اقدمها درايه و اولاها رعايه علم الطب و كان خير ما صنف فيه و دون لطالبيه كتاب القانون للشيخ الرئيس خاتم الحكماء ابى على بن سينا تجاوز الله.؛ در برگ 1 نسخه پزشكى جهه قوه باء و يك بيت عربى منسوب به بحر العلوم هست.؛ خط: نستعليق ريز، بى كاتب، تا: قرن 12؛ عنوانها شنگرف، شماره دفتر 62720؛ كاغذ: سپاهانى، جلد: تيماج زرد ضربى، تعداد صفحات: 375 برگ، 27 س 22* 12 سطر، اندازه: 30* 20 سم [شورا: ف: 12- 162] 7116. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 9942 آغاز نسخه: (الحمدلله الذى وفت حكمته فى خلقته الانسان و عمت نعمته عليه من خرط الاحسان الشاهد لكمال قدرته طبائع الاركان ...)؛ تتضمن المجلد الاول؛ بى كاتب، تا: قرن 12؛ تعداد صفحات: 1044 صفحه، 21 سطر سطر، اندازه: 32* 22 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 193] 7117. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 18119 آغاز نسخه: بسمله و به نستعين. الحمد لله الذى حكمته فى خلقه الانسان؛ انجام نسخه: قدتم بعض من شرح قانون ... بعد الالف سنه 1293 خط: نستعليق، كاتب: تنكابنى، احمد بن محمد حسين، تا: 1293 ق؛ [رايانه آستان قدس:-] 7118. يزد؛ صدوقى يزدى؛ شماره نسخه: 42 خط: نستعليق، بى كاتب، تا: قرن 13؛ عناوين با مشكى نشانى دارد؛ جلد: مقوائى عطف تيماج مشكى، تعداد صفحات: 112 برگ، مختلف سطر، اندازه: 21* 5/ 13 سم [صدوقى يزدى: ف:- 33] 7119. قم؛ گلپايگانى؛ شماره نسخه: 7/ 4175- 95/ 21 آغاز نسخه: مما ذكرنا ان ماينقل من عمر الخيام انه كتب على الحاشيه هاهنا ان هذا الكلام مختل وتقديره الاعضاء اجسام متولده من اول مزاج الاركان؛ انجام نسخه: الرابع ان استعداد القلبى لجميع القوى اما ان يكون استعداد واحداً ... ومحال ان تهمل الطبيعه امره ولايسعى فى حفظه وتنميته فى موضع يصلح. خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 13، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ جلد: مقوا عطف تيماج مشكى، تعداد صفحات: 45 برگ، 18 سطر، اندازه: 14* 21 سم [گلپايگانى- ف: 5- 2469] 7120. قم؛ گلپايگانى؛ شماره نسخه: 5/ 4843- 143/ 24 آغاز نسخه: بسمله تم الفن الثانى من الكتاب وفصوله ثمانيه وتسعون وقبل ان نشرع فى الفن الثالث نشير الى ملخص ماذكره؛ انجام نسخه: ولذلك متى حصل دل على اقلاغها لكن بشرط ان يكون حدوثه بعد النضج تمام شد بحث بحران از شرح آملى؛ خط: نستعليق، كاتب: حسينى لاريجانى، يحيى بن على محمد، تا: سه شنبه 3 شعبان 1312 ق، جا: تهران؛؛ جلد: تيماج قهوه اى، تعداد صفحات: 7 برگ، 14 سطر، اندازه: 11* 17 سم [گلپايگانى- ف: 5- 2469] 7121. باكو؛ فرهنگستان علوم؛ شماره نسخه: بدون شماره بى كاتب، بى تاريخ؛ [نشريه: 9- 206] 7122. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 1872 آغاز نسخه: آغاز كتاب: الحمدلله الذى دقت حكمته فى خلقه الانسان آغاز نسخه: قال الشيخ الرئيس الجمله الاولى ... اعلم أن التشريح من معظم اركان الطب اذبه يحصل الاطلاع على تركيب البنيه؛ انجام نسخه: فالانسب فى تشريحها ان يكون عند البحث مما يعرضها من الامراض و معالجاتها و ذلك فى غير هذا الكتاب نسخه حاضر بخش تشريح اعضا را دارد؛ خط: نستعليق، بى كاتب، بى تاريخ؛ عناوين شنگرف. در صفحه اول و آخر مهر بيضوى ديده ميشود.؛ جلد: مقوايى عطف پارچه، تعداد صفحات: 40 برگ، 26 سطر، اندازه: 29* 20 سم [مرعشى: ف: 5- 252] 7123. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 2/ 5176 آغاز نسخه: بسمله، الحمد لله الذى دقت حكمته فى خلق الانسان و عمت نعمته عليهم من فرط الاحسان ... و بعد عان احوج خلق الله محمد بن محمود الاملى يقول لما تطابقت الاراء واتفقت العقلاء؛ بى كاتب، بى تاريخ، جا:؛ افتادگيها: آغاز وانجام؛ [شورا: ف: 15- 314] 7124. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 1/ 571- سنگى آغاز نسخه: بسمله. الحمدلله الذى دقّت حكمته فى خلق الانسان و عمّت نعمته عليهم من فرط الاحسان.؛ ج 1؛ خط: نستعليق، بى كاتب، بى تاريخ؛ مصحح حكيم على حسين.؛ تعداد صفحات:، 23 سطر سطر، اندازه: 18* 5/ 27 سم [ميراث مشترك ايران و هند: 2- 79] 7125. موصل؛ مدرسه الاحمديه (ضمن مكتبه الاوقاف العامه)؛ شماره نسخه: 9/ 20 بى كاتب، بى تاريخ؛ تعداد صفحات: 357 برگ،، اندازه: 25* 19 سم [الاوقاف العامه- موصل: 5- 209] (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج3، ص: 1993)

وابسته به: القانون فى الطب ابن سينا، حسين بن عبدالله (370- 428)

كتاب ها شمس الدين آملى، محمد بن محمود (1391). شرح القانون (شرح آملي). تهران: موسسه مطالعات تاريخ پزشكي، طب اسلامي و مكمل دانشگاه علوم پزشكي تهران. مقالات 1. خزائيلي، محمد باقر؛ منتظر القائم، اصغر؛ ميرجعفري، حسين (1391). بررسي مقايسه اي طبقه بندي علوم از ديدگاه فخر الدين رازي و شمس الدين آملي. مطالعات تاريخ اسلام، 13، 37-64. 2. مستعلي، غلامرضا (1378). زندگي شمس الدين محمد بن محمود آملي. دانشكده ادبيات و علوم انساني دانشگاه تهران، 38 (2)، 293-327. 3. باي، مهدي (1396). تعريف العلوم الادبية شمس الدين محمد بن محمود آملي (وفات 753 ق)، ميراث شهاب، 90، 105-120.

[التراث العربى، اشكورى 3/ 367؛ كتابشناسى نسخ خطى پزشكى ايران 268؛ الذريعه 13/ 389- 390؛ مشار 557؛ مجله معهد المخطوطات 5/ 2 ص 248؛ كتابخانه ملك 1/ 309؛ مرعشى 5/ 252 و 26/ 212؛ صدوقى يزدى ص 33؛ كتابخانه جمعيت نشر ص 1140؛ نشريه 3/ 377 و 9/ 206؛ ره آورد ص 268؛ مجلس شورا 162 و 19/ 51 و 19/ 52 و 15/ 314 و 19/ 308 و 20/ 145 و 20/ 264؛ فهرست دانشگاه 4/ 777 ذريعه 38913 قنواتى ص 25 مهدوى: 194؛ دانشگاه تهران 4/ 777 و 20/ 229؛ الطب الصيدليه ص 193؛ كشف 2- 1313؛ معجم المؤلفين 11- 314؛ هديه العارفين 2- 159؛ عكسى مرعشى 5/ 377؛ فهرست مجلس 19/ 51؛ فهرست كتابخانه آيت الله مرعشى 5/ 252] (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج3، ص: 1993).