265

قرابادين

ملتقط الادويه

qarabadin= multagit-ul adwiya

قلانسي، محمدبن بهرام، قرن 7هـ. ق. qalanesi, mohammad-e-bn-e bahram (- 13c)

قرن 8هـ. ق.

عبدالله بن مولانا عرب كحال

988هـ. ق.

بسم الله الرحمن الرحيم الحمدلله الحكيم القاهر العزيز القادر المنفرد با ... خبير باسراين البصير بما في انضمام ... الي جميع هذه المختصر اني رايت جل اقرابادينات مشحونه في نسخ الادويه المركبه

و شرب الانسان اتلميذ لم سبكر مادام الشعر علي اذنه قال عبدالله بن جبرئيل في صفحاته من طبايع الحيوانات و خواصها قد جربت هذا صفح لم يقلل السكر جدا و الله اعلم

دارد

تك متني

عربي

222ص.

نسخ

خوانا

ندارد

ندارد

British Library

33934-33936

OR 2805/1

فنخا

ميكروفيش , نسخه الكترونيكي

پ كاتب كحال، عبدالله بن مولانا عرب

داروشناسي -- متون قديمي تا قرن 14 , پزشكي اسلامي -- متون قديمي تا قرن 14 , پزشكي سنتي – متون قديمي تا قرن 14

طب، قرابادين، تركيب داروها، خواص داروها، ادويه مفرده، ادويه مركبه، داروسازي، مدت مصرف داروها، مدت ماندگاري داروها، شدت اثر داروها، انواع داروها، شيوه ساخت داروها، اوزان و مكائيل

پزشكي

مالك حقوقي (خريداري نسخه ديجيتال)

كامل

33934

دارد

23

افتادگي ندارد.

image/jpg

بدرالدين محمد بن بهرام بن محمد قلانسى سمرقندى (متوفاي 560ق)، از طبيبان قرن ششم و يا هفتم هجرى است. متأسفانه از زندگى شخصى او چيز زيادى نمى‌دانيم. دكتر لوسين لوكلرك در كتاب تاريخ طب عربى مى‌نويسد: ما به درستى نمى‌دانيم كه وى در چه تاريخى مى‌زيسته است، ولى به حسب آنچه ابن اصيبعه ذكر مى‌كند، گمان مى‌كنيم كه او در اوائل قرن سيزدهم مى‌زيسته است. ابن اصيبعه درباره او در كتاب عيون الابناء فى طبقات الاطباء مى‌نويسد: در صناعت پزشكى و معالجه و مداواى بيمارى‌ها، صاحب‌نظر بود. كتاب قرابادين وى در بيست و نه باب، هر آنچه را كه شخص به آن محتاج است ذكر مى‌كند. وى در نگارش اين اثر، از كتب معتبرى استفاده مى‌كند و بيشتر آنچه را نوشته، از اين كتاب‌ها نقل كرده است. چنان كه گفتيم اطلاعى از تاريخ دقيق زندگانى او نداريم بنابراين تاريخ درگذشت او چندان برايمان معلوم نيست. با اين حال، دكتر سامى خلف حمارنه در كتاب فهرست مخطوطات كتابخانه ظاهريه بر اين باور است كه قلانسى بعد از سال 590ق (1194م) درگذشته است (ويكي نور، مدخل «قلانسي سمرقندي، محمد بن بهرام»).

قلانسي، بدرالدين محمد بن بهرام نورالدين محمد بن بهرام بن محمد قلانسى محمد بن بهرام بن محمد قلانسي سمرقندي

از نگاشته‌هاى او به غير از كتاب «قرابادين»، كتابى ديگر به دست ما نرسيده است. گزارشى از نگاشته‌هاى ديگر او نيز در كتب كتاب‌شناسى و تراجم به چشم نمى‌خورد. به نظر مى‌رسد وى بيش از آن كه به تأليف و تصنيف بپردازد، به امور بالينى اشتغال داشته است و اين مطلب از عبارت ابن صيبعه كه او را چنين توصيف مى‌كند: «مجيد فى صناعة الطب له عناية بالنظر فى معالجة الامراض و مداواتها» نيز قابل استظهار است (ويكي نور، مدخل «قلانسي سمرقندي، محمد بن بهرام»).

وي انگيزه اش را از تاليف اين اثر چنين بازگو مي‌كند: «آنچه مرا به نگارش اين اثر برانگيخت اين بود كه ديدم بيشتر قرابادين‌ها پر است از نسخه‌ها و تركيباتي كه بسيار كم به آنها نياز مي‌شود. علاوه بر اين كه تهيه بسياري از آنها سخت است و مفردات آنها در دسترس نيست. همچنين در آنها بدل ادويه، اوزان و مقادير آنها، مطالب و نكات سودمند عملي مثل شيوه احراق، تحميص، غسل، تسويل، روغن گيري و مانند آن مطرح نشده است. همچنين در اين نگاشته بسياري از نسخ ساخت داروها نيز كه بسيار به آنها احتياج است و شيوه ساخت آنها نيز آسان است، ذكر نشده است (ويكي فقه، مدخل «اقراباذين القلانسي»).

اين كتاب تأليف نورالدين محمد بن بهرام بن محمد قلانسى است كه گويا در 620 زنده بوده و از دانشمندان سده ششم است و در 49 باب است. اگر مراد ازكفايه همان كتاب كفايه مجاهديه يا كفايه منصورى باشد كه تأليف منصور بن محمد شيرازى متوفى 793 ه-. ق. است پس مولف بايد از دانايان قرن نهم هجرى به بعد باشد؟ مولف در ديباجه گويد چون در بيشتر كتابهاى قرابادين نام داروهائى آمده كه كمياب هستند و نام ادويه مشابه آنها ذكر نشده و نيز به وزن و اندازه و ساير خصوصيات علمى آن داروها اشاره نرفته ... لذا جهت سهولت دسترسى به آنها اين كتاب را ساختم از روى كتابهاى قانون، الحاوى و ... اين كتاب شامل 49 باب است. باب اول در التقاط ادويه و اندوخته كردن آنها 2- در احكام احراق 3- دراحكام شستن 4- در احكام جامد نمودن 5- درتركيب داروهاى مفرده و چگونگى به كاربردن داروهاى مركبه 6- دركيفيت جوشانيدن و سوزانيدن و .... 15- در شناخت زمان معجون ها ... 20- درتفسير نامهاى يونانى داروهاى مركبه ... 30 در داروهاى معالج خون دماغ ... 49- در خواص داروها. (فاضل) كتابي است از تأليفات بدرالدين القلانسى كه به لحاظ اين كه اكثر كتب قرابادين را خالى از مطالب مذكور مى ديده آنرا بر اساس ملتقطات خود از كتب قانون (برمز قاف) و حاوى (بعلامت حاء) و كامل الصناعه (برمزكاف) و المنصورى (بعلامت ميم) و ذخيره خوارزمشاهى (برمز ذال) و فردوس الحكمه (بعلامت فا) در 49 باب تأليف نموده است و در هر باب تعدادي از داروها در يك يا چند موضوع بيان شده است. مؤلف در ديباچه اين كتاب گويد «كتابهاى قرابادين پر است از نسخ داروهايى كه كمتر مورد نياز است و بدست آوردن اجزاء آن نيز بسى دشوار است اما در اين كتابها: ابدال ادويه، وزن و اندازه ها و دستور كارهايى مانند بدست آوردن ادهان يا طريقه پختن (و ديگر كارها كه در تهيه داروهاى مركب انجام ميشود) و نيز تفسير و شرح نام برخى از داروهايى (مانند واژه هاى يونانى) و تعيين مدتى كه براى «رسيدن» داروها و معجونها لازم است و مدتيكه پس از آن، داروها فايدت خود را از دست ميدهند، و نيز نسخ دارويى كه اجزاء آنها به آسانى بدست ميآيد و نياز به آن فراوان است، ياد نشده يا كمتر ياد شده. من اين قرابادين را نوشتم و همه چيزهايى را كه ديگران فرو گذاشته اند و اكنون گفتم، در آن آوردم و بر كتابهاى معتبر و معروف مانند: قانون، حاوى، كامل، منصورى، ذخيره و كفايه اعتماد كردم و از نسخه هاى قوام الدين صاعد و شرف الزمان مارستانى نيز بهره بردم». قلانسى سپس نشان هاى اختصارى مدارك خود را ياد ميكند و پس از آن فهرست چهل و نه باب كتاب را مي آورد. اين كتاب (چنانكه مؤلف خود در ديباچه اشارت كرده) از ديگر قرابادينها جداييهايى دارد خاصه اينكه هنگام رسيدن (ادراك/ نضج) تركيبات و پايان مدت مصرف هر طبقه از داروها را شناسانده (داروها را در هر دو بخش به چهار طبقه تقسيم كرده است). وي علاوه بر كارهايى كه خود در ديباچه ياد كرده، در باب 41 (كه داروهاى چشم است) نخست دستورهايى براى حفظ صحت چشم نوشته و از نزديك شدن چشم به گردو دود و بادهاى گرم و سرد و از نگاه كردن در اجسام شفاف كه نور منعكس در آنها چشم را بزند و در نوشته ها و نقاشيهاى بسيار ريز و بسيار چيزهاى ديگر بر حذر داشته است (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2888). مؤلف در رعايت امانت بسيار محتاط بوده و مطلبي را بدون گزارش منبع آن نقل نمي‌كند. هر چند در مقدمه نيز اين نكته را متذكر شده كه اين كتاب برگرفته از متون و منابع مهم طب سنتي است. كتاب با مقدمه محقق آغاز شده است. وي در اين مقدمه پس از ذكر تاريخچه‌اي در موضوع قرابادين، درباره كتاب و شيوه تحقيقي خود در اين اثر مطالبي را بيان كرده است.نويسنده پس از مقدمه‌اي كوتاه درباره انگيزه اش از نگارش كتاب و فهرست مطالب، در ابتداي كتاب به كليات داروسازي اشاره مي‌كند؛ مسائلي از قبيل برداشت و ذخيره ادويه در داروسازي، احكام سوزاندن و غسل داروها، استخراج روغن، مدت ماندگاري داروها و شدت اثر آنها از جمله مسائل مطرح شده در شانزده باب اول اين اثر است. ابواب بعدي كتاب به انواع داروها و شيوه ساخت آنها اختصاص دارد. البته گاه مؤلف تنها داروها را بر اساس نوع ساخت در كنار هم قرار مي‌دهد مثل: مبحث حبوبات و يا لعوقات و يا سفوفات و گاه ابواب بر اساس خواص آنها تدوين يافته است مانند: باب سي‌ام كه به داروهاي رعاف اختصاص دارد و يا باب چهل ودوم كه در مورد داروهايي است كه باعث قطع شهوت مي‌شود. ابواب آخر كتاب نيز در مورد تركيب مواد نيست، بلكه در آنها به نكات سودمند استطرادي اشاره مي‌شود. در ابواب چهل وپنجم و چهل وششم كتاب به ترتيب درمان مسموميت‌ها و مفرداتي كه مي‌تواند جايگزين مفردي ديگر شود بيان شده است. باب چهل وهفتم به شرح و توضيح مقاييس و اندازه‌هايي اختصاص دارد كه در دوران‌هاي گذشته مورد استفاده قرار مي‌گرفته است؛ از قبيل اوقيه، استار، قسط رومي، قسط مصري. باب چهل وهشتم اين اثر در مورد شيوه دفع حشرات موذي و گزنده با كمك ادويه است. آخرين باب اين اثر نيز به بررسي خواص عجيب و غريب اشياء اختصاص دارد. در اين باب مؤلف مفردات گوناگوني را به ترتيب حروف الفبا ذكر كرده و بر اساس منابع موجود، خواصي شگرف براي آنها بيان نموده است (ويكي فقه، مدخل «اقراباذين القلانسي»).

اين كتاب به نحوه ساخت و معرفي داروهاي مركب در طب سنتي اختصاص دارد (ويكي فقه، مدخل «اقراباذين القلانسي»). كتابى است در بيان ادويه مركبه و ذكر كيفيت ابدال ادويه و اوزان و مكائيل و مطالب عملى نظير احراق و تحميص و غسل و قلى و تصويل و استخراج ادهان و تفسير اسامى يونانى ادويه و معرفت زمان رسيدن معجونات و ايارجات و غيرها و زمان سرآمدن قوتهاى آنها (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2889).

قلانسي در كتاب قرابادين هر آنچه را كه شخص به آن محتاج است ذكر مى‌كند. وى در نگارش اين اثر، از كتب معتبرى استفاده مى‌كند و بيشتر آنچه را نوشته، از اين كتاب‌ها نقل كرده است (ويكي نور، مدخل «قلانسي سمرقندي، محمد بن بهرام»). اين كتاب از ديگر قرابادينها وجوه تمايزي دارد. خاصه اينكه هنگام رسيدن (ادراك/ نضج) تركيبات و پايان مدت مصرف هر طبقه از داروها را شناسانده است (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2891). اين اثر يكي از مهم‌ترين تاليفاتي است كه در زمينه قرابادين به زبان عربي نگارش يافته است و شايد بتوان آن را تا قرن پانزدهم كامل‌ترين قرابادين دانست و تنها دراين باره با بعضي از تحقيقات طبيب اندلسي ابوالقاسم زهراوي قابل مقايسه است. قرابادين قلانسي مجموعه‌اي در مورد داروهاي مركب در كنار بسياري از اطلاعات سودمند پزشكي است و اين نشانگر چيرگي او در علم پزشكي و نيز آشنايي و تتبع فراوان او در منابع متعدد است، چرا كه بسياري از اين اطلاعات تنها به صورت پراكنده آن هم در متون قديمي قابل دسترسي است و اين امر براي هر كسي مقدور نمي‌باشد. امتياز ارزنده ديگر اين كتاب اين است كه مؤلف در تركيب ادويه، مفرداتي را ذكر مي‌كند كه عموم مردم به راحتي بتوانند به آنها دسترسي داشته باشند نه آن كه تنها قصد نگارش نظريه‌هاي غيرعملي داشته باشد (ويكي فقه، مدخل «اقراباذين القلانسي»).

فهرست موضوعات: - فى التقاط الادويه و اذخارها - فى احكام الاحراق - فى احكام الغسل - فى تركيب الادويه المفرده و كيفيه استعمالها فى الادويه المركبه - فى كيفيه الاحراق و القلى و الشى و التمحيص - فى كيفيه غسل الادويه الحجريه و غيرها - فى عمل الادهان التى يطبخ فيها الادويه و عمل الاضمده و القيروطى - فى استخراج الادهان - فى طبخ السرطانات للمسلولين و استعمال الذراريج و اتخاذ دم التنيس - فى استخراج غسل البلادر و استخراج الشبرم و استخراج دخان الكندر - فى نظريه العود و اصلاح الدبق للاستعمال - فى حفظ المرارات عن العفونه و حفظ الشحوم و الادمغه - فى اتخاذ ماء الجبن و منافعه و كيفيه استعماله - فى معرفه زمان ما يدرك فيه المعجونات - فى معرفه زمان ينتهى اليه قوه المركبات - فى منافع المطبوخ و الترياق و منافع العسل فيه - فى تجربه الترياق و الكافور - فى صفه مرق الافاعى المبرئه من الجذام - فى تفسير اسامى الادويه المركبه باليونانيه - فى شرح اسامى الادويه المركبه بالعربيه - فى البخورات و الدخن - فى المعاجين و الجوارشات - فى الربوب - فى المشمومات و العطوسات و السعوطات و النفوخات و القطورات - فى النطولات - فى الغرورات و المضوضات و علاج الفم - فى السنونات و الدلوكات و علاج الاسنان - فى الادويه الرعاف و علاج الانف - فى الحبوبات و الايارجات - فى القى و تدبيره و منافعه - فى الحقن و كيفيه المحقنه و معرفه مقدارها و منافعها - فى الشيافات و الحمولات و الفرازج - فى الادهان - فى اللعوقات - فى الاشربه و المطبوخات - فى الاقراص و البنادقات - فى السفوفات - فى الزينه - فى الادويه العين - فى ذكر الادويه التى تقطع شهوه الطين و غيره من الشهوات الرديئه - فى علاج اللسوع طليا و المراهم و الاطليه و الاضمده - فى الذرورات و الاكسرينات - فى جمله العلاج من شرب السموم - فى ابدال الادويه - فى طرد الحشرات - فى ذكر الخواص (غلامعلى عرفانيان) (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2889).

كمبود ندارد.

نويسنده در اين اثر از كتابهاى قانون ابن سينا، حاوي و منصوري تاليف رازي، كامل الصناعه مجوسي، ذخيره تاليف ثابت بن قره، كفايه نگاشته ابن مندويه، فردوس الحكمة تاليف مسيحي و نسخه‌هايي از صاعد مهني، قوام الدين و شرف الزمان مارستاني بهره برده است (ويكي فقه، مدخل «اقراباذين القلانسي»). قلانسى علاوه بر كتابهايى كه خود فهرست و نشاني هاى اختصارى آنها را در ديباچه ياد ميكند، مآخذ نادرى ديگري دارد و از اين كتابها و كسان نام نيز مي آورد: كتاب فلاحه فارسى، فلاحت رومى، جالينوس، مفتاح الطب، ملحقات ابو عبدالله ابن جبرئيل، عيسى بن بابيه و يوسف ساهر (عبدالحسين حائرى) (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2891).

نسخه هاي ديگر اثر با مشخصات زير چاپ و يا تصحيح شده است: چاپ: حلب، محقق: محمد زهير البابا، جامعه حلب، معهد التراث العلمى العربى، 1403 ق. (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2891). اين كتاب بر اساس پنج نسخه خطي و به همت دكتر محمد زهير بابا تصحيح و تحقيق شده و در سال 1403 ق توسط معهد التراث العلمي العربي دانشگاه حلب (سوريه) در به چاپ رسيده است. محقق علاوه بر تصحيح متن كتاب، مقدمه‌اي درباره زندگاني مؤلف و جايگاه اين اثر نگاشته است. همچنين در آخر كتاب چندين فهرست همراه با معادل لاتين تدوين كرده است. اين فهرست‌ها عبارتند از: فهارس گياهان و مفردات، داروها، ادوات داروسازي، و اوزان و مقاييس. پاورقي‌هاي اين اثر بيشتر به اختلاف نسخ و گاه توضيح لفظ يا عبارتي اختصاص دارد (ويكي فقه، مدخل «اقراباذين القلانسي»).

10315. يزد؛ جامع كبير؛ شماره نسخه: 3/ 183 آغاز نسخه: الحمدلله الحكيم الفاخر العزيز القادر.؛ انجام نسخه: مادام الشعر على اذنه و الله اعلم. خط: نسخ، كاتب: بخارى، محمد بن احمد، تا: 1 رجب 857 ق؛، قطع: وزيرى [نشريه: 4- 410] 10316. مشهد؛ گوهرشاد؛ شماره نسخه: 2/ 1877 آغاز نسخه: بسمله الحمدلله الحكيم القاهر العزيز القادر المتفرد بالازليه المتوحد بالابديه ... اما بعد فقد دعانى الى جمع هذا المختصر انى رايت جل القرابادينات ...؛ انجام نسخه: قال ابو عبيدالله بن جبرئيل فى منتخباته من طبايع الحيوان و خواصها قد جرب هذا فصح و يقلل السكر جدا و الله اعلم. خط: نستعليق خوش، بى كاتب، تا: سوم شوال 881 ق؛ عناوين به شنگرف، مصدر به دو برگ در طب با عناوين فى لدغ الافاعى و الحيات؛ فى لدغ العقارب؛ فى نهش الترتيبات والعناكب؛ فى نهش العطايه و سام ابرص؛ فى عض الانسان و دوات الاربع فى عض الكلب؛ فى عض الضفادع و ...؛ واقف:، تاريخ وقف: 1332؛ كاغذ: حنائى آهار مهره، جلد: تيماج مشكى ضربى با ترنج و سرترنج، تعداد صفحات: 59 برگ،، اندازه: 25* 17 سم [جامع گوهرشاد: ف: 5- 274] 10317. لس آنجلس؛ كتابخانه دانشگاه لس آنجلس؛ شماره نسخه: 47 م خط: نسخ، كاتب: داود بن احمد بن حسن فقيه شيبانى، تا: از سده 8 و 9 قرن 9؛ از آن محمد السعيدى الانصارى الحموى در 1102 و سالك الدين محمد حموى در كرمان در 1014، خريدارى محمد اسماعيل بن محمد صالح مدرس لاريجانى دلارستاقى، يادگار مير سيد محمد بن ميرزا على محمد حكيم در 1326، وقف اولاد 1126 ق، نسخه خوبى است.؛ واقف:، تاريخ وقف: 1126؛ [نشريه: 11- 132] 10318. مشهد؛ گوهرشاد؛ شماره نسخه: 995 آغاز نسخه: بسمله قال الامام العالم البارع بدر الائمه والدين شعار ارواح المسلمين سيدالفضلا فى العالمين محمد بن بهرام بن محمد القلانسى الطبيب سقى الله ثراه و جعل الجنه مثواه الحمدلله الحكيم القاهر العزيز القادر المتفرد بالازليه ... اما بعد فقد دعانى الى ان اجمع هذا المختصر انى رايت جل القرا فادينات ...؛ انجام نسخه: قال ابوعبيدالله بن جبرئيل فى منتخباته من طبايع الحيوان و خواصها قد جرب هذا فصح و يعلل السكر حدا وا لله اعلم بالصواب خط: نسخ، كاتب: حسينى، اسماعيل، تا: 6 جمادى الثاني 971 ق؛ عنوانها شنگرف، برگ نخستين نونويسى شده، در آخر نسخه تملك مهد حسينى، مهر حاج سيد سعيد را دارد.؛ كاغذ: هندى، جلد: مقوا با روكش مشمع لاجوردى رنگ، عطف و گوشه پارچه سرخ، تعداد صفحات:، 15 سطرى 7* 12/ 5 س سطر، اندازه: 5/ 12* 5/ 18 سم [جامع گوهرشاد: ف: 3- 1361] 10319. تهران؛ دانشكده ادبيات تهران؛ شماره نسخه: 366 در 49 باب و گرفته از قانون و حاوى و فردوس الحكمه و كامل و منصورى و ذخيره (با رمزهاى: ق و ف و ك و م و ذ) و كفايه و نسخ قوام الدين صاعد ميهنى و شرف الزمان مارستانى.؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 10؛ [ادبيات تهران: ف: 3- 101] 10320. مشهد؛ آستان قدس رضوى؛ شماره نسخه: 13992 آغاز نسخه: بسمله حمدله (بعد از ده سطر) اما بعد فقد دعانى الى جمع هذا المختصر انى رأيت جل القراباذينات؛ انجام نسخه: قد جرب هذا فصح و تقليل السكر جدا و الله اعلم بالصواب. خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 10؛ واقف: فاضل خان، تاريخ وقف:؛ كاغذ: شكرى آهارى، جلد: ميشن خرمائى، تعداد صفحات: 159 برگ، 17 سطر، اندازه: 5/ 11* 5/ 18 سم [آستان قدس- ف: 19- 421] 10321. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 1/ 6247 خط: شكسته نستعليق، كاتب: اصفهانى، محمد مؤمن، تا: 1061 ق؛ عناوين شنگرف. اصلاحات و نسخه بدلها در حواشى بخط كاتب ضبط است.؛ كاغذ: اصفهانى شكرى، جلد: تيماجى قرمز يك لا، تعداد صفحات:، 2- 270، 16 سطر سطر، قطع: رقعى، اندازه: 5/ 11* 5/ 18 سم [شورا: ف: 19- 216] 10322. تهران؛ دائره المعارف بزرگ اسلامى؛ شماره نسخه: 1862 آغاز نسخه: الحمدلله الحكيم القاهر العزيز، القادر المتفرد بالازليه، المتوحد بالاحديه ... اما بعد، فقد دعانى الى جمع هذه المختصر، انى رأيت جل القرابادينات مشحونه من النسخ الادويه المركبه ....؛ انجام نسخه: قال ابوعبدالله بن جرنل فى منتخباته من طبايع الحيوان و خواصها، قد جرب هذا و تعلل السكر جداً و الله اعلم بالصواب، تمت كتاب القرابادين من تصنيفات الشيخ الامام الاجل بدالمله و الدين القلانسى (رح) فى يوم سبعه عشر من شهر جمادى الال سنه 1094 ق. با نشان مهر بيضى «يا امام موسى الكاظم» خط: نستعليق پخته، بى كاتب، تا: 1094 ق؛ و نشان مهر بيضى «يا امام موسى الكاظم» در پايان، كه مى تواند نام نويسنده باشد. سپس بندى است به عربى از همان نويسنده نسخه به گونه «حمايلى» اريب، «هو. من افادات حكيم عمادالدين محمود المتطبب فى الافيون» [د 984، فهرستواره، 5/ 3783 «افيون»] در 14- 5، برخى افتادگى ها در كناره به دست همان نويسنده نسخه اصل آورده شده است. سربندها شنگرف، كه در كناره نيز با همان شنگرف آورده شده است. به جاى رويه شمار ركابه دارد، تملك محمد بن حسين دامغانى، با نشان مهر بيضى او «محمد بن حسين؟» (ص 2) كمى آب خوردگى و گوشه بالايى موش خوردگى دارد. ولى آسيبى به متن نرسيده است. توضيح: نام كتاب و مؤلف از آغاز و انجام معلوم گرديد. در انجامه باب 49، كه پايان كتاب به شمار مى آيد؛ واقف: صادق كيا (اهدايى)، تاريخ وقف:؛ كاغذ: ايرانى، جلد: تيماج يك لاى قهوه اى تند و خشكيده، تعداد صفحات: 130 برگ، 15 سطر (6/ 5* 13/ 5) سطر، اندازه: 5/ 9* 5/ 12 سم [دائره المعارف بزرگ: ف: 3- 258] 10323. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 1/ 6179 آغاز نسخه: الحمدلله العليم الحكيم القاهر العزيز .... و بعد فقد دعانى الى ان اجمع هذا المختصر انى رايت جل القرابادينات مشحونه من نسخ الادويه المركبه التى يندر وقوع الحاجه اليها و مع ذلك يعسر اتخاذها و تعز وجود مفرداتها.؛ انجام نسخه: شعر الذئب اذا .... وضع على الاذن و شرب الانسان النبيذ لم يسكر مادام الشعر فى اذنه قال ابو عبدالله بن جبرئيل فى ملحقاته من طبع الحيوان و خواصها .... و قد جرب ينفع السكر جدا. تم الكتاب. خط: نستعليق، بى كاتب، تا: قرن 11؛ عناوين شنگرف.؛ كاغذ: تركى شكرى، جلد: مقوا با روكش، تعداد صفحات:، 2- 240، 21 سطر سطر، قطع: وزيرى باريك، اندازه: 13* 5/ 23 سم [شورا: ف: 19- 171] 10324. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 2/ 6218 خط: نستعليق، كاتب: هانوى، گل محمد بن عبدالرسول، تا: قرن 11؛ بخط نستعليق (شيوه هندى) عناوين شنگرف؛ كاغذ: سمرقندى ضخيم شكرى، جلد: تيماجى قهوه اى، تعداد صفحات:، 129- 526، 15 سطر سطر، قطع: وزيرى، اندازه: 5/ 13* 24 سم [شورا: ف: 19- 199] 10325. تهران؛ عبدالعظيم؛ شماره نسخه: 360 آغاز نسخه: الحمد لله الحكيم القاهر العزيز القادر المتفرد بالأزليه المتوحد بالأبديه الخبير بالسراير.؛ انجام نسخه: من طالع الحيوان و خواصها قد جرب هذا أفصح و نقلل السكر جداً تم و الحمد لله على الافضال و صلوه على نبيه محمد و آله اجمعين. خط: نسخ زيبا، بى كاتب، تا: قرن 11، جا:؛ افتادگيها: وسط؛ عناوين شنگرف، جاى برخى عنوانها خالى مانده است، در حاشيه تصحيح دارد، برگهاى نسخه جابجا شده و رطوبت ديده است. ثبت: 1738. دانش پژوه: ش 269 ص 456.؛ واقف: حسنعلى شاهرخى، تاريخ وقف: 1334/ 4/ 2؛ جلد: تيماج قهوه اى دورو مجدول با ترنج و سر ترنج.، تعداد صفحات: 139 برگ، 25 سطر سطر، اندازه: 5/ 9* 5/ 18 سم [عبدالعظيم- ف: 1- 59] 10326. تهران؛ علوم پزشكى؛ شماره نسخه: 3/ 248 آغاز نسخه: بسم الله الرحمن الرحيم قال الشيخ الامام البارع بدر المله و الدين شفاء ارواح المسلمين محمد بن بهرام بن محمد القلانسى؛ انجام نسخه: الحمدلله الذى وفقنا على اتمام .. كتبه ... محمد كريم طباطبائى ... تحرير فى تاريخ 4 شهر رمضان المبارك سنه 1110 ص 682 خط: تحريرى، كاتب: طباطبايى، محمد كريم، تا: 4 رمضان 1110 ق؛ كتاب آبديده است.؛ تعداد صفحات: 201 صفحه، «481- 682»، 18- 21 سطر، اندازه: 5/ 14* 22 سم [نشريه: 3- 338] 10327. تهران؛ ملك؛ شماره نسخه: 4245 خط: نسخ، كاتب: سبزوارى، محمد كاظم بن محمد معصوم، تا: 1122 ق؛ عنوان و نشان شنگرف، داراى تملك ابوالفضل بن فضل الله طبيب ساوجى در 1280.؛ كاغذ: كاغذ ترمه، جلد: ميشن آلبالويى لبه دار، تعداد صفحات: 152 برگ، 17 سطر، اندازه: 5/ 12* 6/ 18 سم [ملك- ف: 1- 416] 10328. مشهد؛ گوهرشاد؛ شماره نسخه: 783 آغاز نسخه: بسمله هذا كتاب القرابادين السمرقندى على الترتيب العلل و الادويه. نسخه القوفايا النافع من الصداع ...؛ انجام نسخه: ثلاث مرات فيكون كافيأتم. خط: شكسته نستعليق، بى كاتب، تا: قرن 12، جا: دربند؛ كاتب نسخه در آغاز نوشته است: قرابادين سمرقندى كه همان بدرالدين محمد بن بهرام بن محمد قلانسى سمرقندى زنده بسال 620 ه-. ق. مى باشد. متن و حاشيه، نام داروها و عناوين شنگرف، در پشت صفحه اول تملك محمد شريف بن حكيم مظفر طبيب اصفهانى الاصل. مهر حاج سيد سعيد را دارد.؛ كاغذ: هندى، جلد: تيماج مشكى لايه اى، تعداد صفحات:، 15 سطر 5* 14 س سطر، اندازه: 11* 5/ 20 سم [جامع گوهرشاد: ف: 2- 892] 10329. مشهد؛ گوهرشاد؛ شماره نسخه: 327 آغاز نسخه: بسمله الحمدلله الحكيم القاهر العزيز القادر المتفرد بالازليه المتوحد بالابديه ... اما بعد فقد دعانى الى جمع هذا المختصر انى رايت جل ...؛ باب اول در بدست آوردن ادويه و نگهدارى آنها 2- در احكام احراق 3- در احكام غسل ........؛ خط: نسخ، كاتب: فقيه شيبانى بحرانى، داود بن شمس، تا: قرن 12؛ عنوان شنگرف. مهر حاج سيد سعيد را دارد. نسخه تصحيح و مقابله شده است.؛ جلد: مقوا با روكش كاغذى عطف و گوشه پارچه، تعداد صفحات: 153 برگ، 20 سطر 7* 15/ 5 س سطر، اندازه: 5/ 11* 24 سم [جامع گوهرشاد: ف: 1- 271] 10330. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 16430 آغاز نسخه: بسمله، الحمدلله الحكيم القاهر العزيز القادر المتفرد بالازليه ... اما بعد فقد دعانى الى جمع هذا المختصر انى رأيت جل القراباذينات ...؛ انجام نسخه: ... زبد البحر قال امسلين لز علق على نحذه المراه المنى زيد البحر (؟) ... خط: نسخ، بى كاتب، تا: قرن 13، جا:؛ افتادگيها: انجام؛ عناوين شنگرف، مالك نسخه فهرست كتب طبى خود را آورده با يادداشتى به تاريخ 1216 ه- در آغاز با يادداشت ها و اصلاحاتى در حواشى برخى صفحات.؛ جلد: تيماج قهوه اى دورو، رويه با ترنج و سر ترنج با حاشيه خطوط ساده، زيرين تيماج زرشكى، تعداد صفحات: 332 صفحه، 15 سطر، اندازه: 5/ 18* 8/ 22 سم [شورا: ف: 45- 231] 10331. اسلام آباد؛ خزانه مفتى؛ شماره نسخه: 528 خط: نسخ، بى كاتب، بى تاريخ؛ و النسخه كامله، و بها ختم عبدالرحمن قادرى.؛ تعداد صفحات: 120 برگ، 20 سطر سطر، اندازه: 23* 14 سم [خزانه مفتى: 5- 169] 10332. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 3/ 2462- ف نسخه اصل: كتابخانه وزيرى جامع يزد، ش 3991؛ بى كاتب، بى تاريخ؛ [فيلمهاى دانشگاه تهران- ف: 1- 697] 10333. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 11580 تنتهى بالباب التاسع و الاربعين؛ خط: نسخ خوب، بى كاتب، بى تاريخ؛ نسخه جيده ترقى للقرن العاشر الهجرى القرن السادس عشر الميلادى كتبت بخط النسخ الجيد، ناقصه بعض الصفحات من الاخر عليها حواش و شروح؛ تعداد صفحات: 256 صفحه، 17 سطر سطر، اندازه: 5/ 18* 12 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 262] 10334. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 112- 1 خط: نسخ، كاتب: يوسف بن محمود، بى تاريخ؛ ترقى للقرن العاشر الهجرى القرن السادس عشر الميلادى كتبت بخط النسخ على يد يوسف بن محمود؛ تعداد صفحات: 260 صفحه، 17 سطر سطر، اندازه: 21* 13 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 263] 10335. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 11449 آغاز نسخه: (الحمدلله الحكيم القاهر العزيز القادر المنفرد بالازليه المتوحد بالابديه الخبير بالسائد البصير بما فى الضمائر ...)؛ بى كاتب، بى تاريخ؛ نسخه جيده مؤطره بمداد ذهبى عليها حواش و شروح تنتهى بالباب التاسع و الاربعين ترقى للقرن الحادى عشر الهجرى القرن السابع عشر الميلادى فى اولها فهرس عليها حاشيه مؤرخه سنه 1130 ه- 1717 م؛ تعداد صفحات: 222 صفحه، 21 سطر سطر، اندازه: 25* 5/ 18 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 360] (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2891).

كتاب ها قلانسي، محمد بن بهرام (1397). دارونامه قلانسي (ترجمه محمد مهران فر (حصين)). تهران: نوين‌پژوه سينا‫.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬ مقالات 1. مسرت، حسين (1395). قرابادين قلانسي نسخه اي كهن در كتابخانه ي وزيري يزد. نقد كتاب ميراث، 9 و 10، 205-216. 2. الحمود، محمد حسن (1385). سير سم شناسي در متون پزشكي اسلامي (ترجمه جمشيد نژاد اول، غلامرضا). آينه ميراث، 35، 253-274.

[معجم المؤلفين 9/ 122؛ الذريعه 17/ 60؛ مجله معهد المخطوطات 5/ 2 ص 322؛ كتابخانه ملك 1/ 416؛ كتابخانه جامع گوهرشاد 2/ 892 و 3/ 1361؛ فهرست آستان قدس 19/ 421؛ آستانه حضرت عبدالعظيم 1/ 59، الذريعه: 17/ 60 و 17؛ فهرست كتابخانه جامع گهر شاد ك 3/ 1361؛ فهرست كتابخانه ملك: 416؛ مخطوطات الطب فى المتحف العراقى: 360؛ كتابشناسى نسخه خطى پزشكى ايران 228؛ نشريه نسخه هاى خطى: 3/ 338؛ معجم المؤلفين: 9/ 122؛ ادبيات تهران 3/ 101؛ نشريه 3/ 338 و 11/ 132؛ ره آورد 289؛ برلين 6438؛ فاضليه بنام تركيب الادويه 239؛ معهد المخطوطات 5/ 2؛ دانشكده پزشكى: 287- 288 (بعنوان طب) مجله معهد المخطوطات العربيه 5/ 149؛ نشريه مركزى تهران 3/ 338 و الوافى بالوفيات؛ مجلس شورا 19/ 171 و 19/ 199 و 19/ 216؛ فيلم دانشگاه 1/ 697؛ نشريه 4/ 410؛ الطب الصيدليه ص 262 و 360؛ خزانه مفتى 5/ 169] (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج4، ص: 2891).

نسخه رنگي اثر در آدرس زير موجود است: https://www.qdl.qa/en/archive/81055/vdc_100066133551.0x000011