344

حيله البرء

hilat-ul bur'

جالينوس، 129- 199م. (129- 199م.) jalinus

قرن 2م.

ناشناخته

قرن 6-7هـ. ق

بسم ... المقاله الثالثه من كتاب جالينوس في حيله البرء اذ كان قد وجب مما قلنا يا ايارون الغدير ان الاسته لال انما يخرج به معرفه ما ينبغي ان يعمل اذا كان ماخوذا من نفس طبيعه المرض

المقاله الرابعه في الامراض التي يكون في اكثر المداواه القروح و ... اليمتدد المداوه ... تحت المقاله الثالثه

اين نسخه توسط حنين بن اسحاق به عربي ترجمه شده است

تك متني

عربي

130ص.

نسخ

خوانا

ندارد

ندارد

British Library

33670-33671

ADD 3032

فنخا

ميكروفيش , نسخه الكترونيكي

پ مترجم حنين بن اسحق، 194- 260هـ. ق.

حنين بن اسحق، 194- 260هـ. ق. honayn-e-bn-e eshaq (811- 875)

داروشناسي -- متون قديمي تا قرن 14 , پزشكي سنتي -- متون قديمي تا قرن 14 , پ‍زش‍ك‍ي‌ اس‍لام‍ي‌ -- م‍ت‍ون‌ ق‍دي‍م‍ي‌ ت‍ا ق‍رن‌ 14

طب، القروح البسيطه، القرحه، ادويه، امراض

پزشكي

مالك حقوقي (خريداري نسخه ديجيتال)

كامل

33670

ندارد

12

ناشناخته

افتادگي ندارد.

image/jpg

جالينوس (يوناني: Κλαύδιος Γαληνός; سپتامبر 129-200م)، از پزشكان يونان باستان، جراح، داروشناس، فيلسوف و منطق‌دان است (ويكي نور، مدخل «جالينوس»). جالينوس (معرّبِ گالينوسِ يوناني)، آخرين نگارنده برجسته آثار پزشكي در يونان باستان مي‌باشد كه هم به عنوان كالبدشناس و عالِم وظايف‌الاعضاء و هم به عنوان پزشك، جراح و داروشناس شهرت دارد. وي را فيلسوف نيز دانسته‌اند. از برخي آثارش، فقط ترجمه‌هاي عربي، عبري يا لاتيني آن‌ها بجا‌مانده است. شهرت او در سده‌هاي سپسين‌ به‌ طور پيوسته افزايش يافت و سرانجام در كنار بقراط ، اثرگذارترين پزشك دوران قديم دانسته شد (ويكي فقه، مدخل «جالينوس»). جالينوس، پزشك، فيلسوف، منطق‌دان و عالم بلاغت يوناني. وي بزرگ‌ترين پزشك دوران متأخر باستان، و در كنار افلاطون، ارسطو، اقليدس، ارشميدس، بقراط، و بطلميوس، يكي از مهم‌ترين و اثرگذارترين چهره‌هاي علمي و فلسفي دوران باستان است كه آثار او قرنها در جهان اسلام و اروپا اساسِ آموزش و عمل پزشكي بود (دايره المعارف بزرگ اسلامي، مدخل «جالينوس»). ديدگاه‌هاي او بيش از هزار سال، ديدگاه چيره در پزشكي‌اروپا بود. جالينوس اهل پرگامون Pergamon يونان (برگاماى كنونى در تركيه) بود و در حدود سال 129م متولد شد. پدر او آليوس نيكون، معمار و ثروتمند بود. وى در ميان پزشكان يونان باستان كه هر يك در زمان خود بى‌مانند بودند، در مرتبه هشتم قرار داشت. جالينوس در زمانى زندگى مى‌كرد كه اروپا تحت تسلط امپراطورى روم بود. در آن زمان، نگاه رومى‌ها به پزشكى بيشتر تاكيد بر بهداشت همگانى بود. آن‌ها قنات‌هايى براى انتقال آب سالم، فاضلاب‌هايى براى خارج كردن فضولات و گرمابه‌هاى عمومى براى بهداشت شخصى افراد ساخته بودند. با وجود همه اين موفقيت‌ها، محدوديت‌هايى نيز در نگرش آن‌ها وجود داشت. آن‌ها به درمان بيمارى‌هاى فردى توجهى نداشتند و كالبدشناسى را نيز به حساب نمى‌آوردند. جالينوس به شناختن نقاط ضعف طب در رومى‌ها كمك كرد. از آغاز پيدايش پزشكى تا آن زمان، سوفسطائيان در آن فن اختلاف نظر داشتند و خوبى‌هاى آن را از بين برده بودند، اما جالينوس با قيام بر ضد آنان، نظريه‌هاى بقراط و پيروان او را استوار ساخت و كتاب‌هاى بسيارى در كشف حقايق فن پزشكى تأليف كرد. وى در برخى از تأليفاتش آورده است: «پدرم پيوسته مرا هندسه، حساب و رياضيات آموخت تا به سن پانزده سالگى رسيدم، آن‌گاه مرا به آموختن منطق واداشت، زيرا مى‌خواست فلسفه بياموزم، ولى در خواب ديد كه مرا به تحصيل پزشكى وادارد و آن‌گاه مرا به فراگرفتن اين فن گماشت. در اين زمان، هفده سال داشتم». جالينوس پس از پايان تحصيلات پزشكى در «پرغامس» آسياى صغير و «كورينت» يونان، به اسكندريه مصر رفت. كتابخانه و موزه بزرگ آن‌جا داراى دو اسكلت كامل انسان بود. بنا بر نظر جالينوس، همان‌گونه كه معمار از روى نقشه كار مى‌كند، پزشك هم نياز دارد كه بدن انسان را به طور كامل بشناسد. قانون رومى‌ها كالبدشكافى جسد انسان را ممنوع كرده بود. از اين رو جالينوس بدن يك خوك، بز و ميمون را تشريح كرد. او با انجام اين كار، چيزهاى زيادى آموخت، اما تمام جزئياتى كه در جانوران يافته بود، براى بدن انسان صدق نمى‌كرد؛ براى مثال، شبكه رگ‌هاى خونى كه در زير مغز جانوران مشترك است، در انسان وجود ندارد. جالينوس با دانستنى‌هاى فراوانى كه در مورد كالبدشناسى انسان كسب كرده بود، در سال 157م به «پرغامس» برگشت تا به عنوان پزشك در مدرسه «گلادياتورها» خدمت كند. وى جنگجويان زخمى را درمان مى‌كرد و از اين راه، كالبدشناسى انسان را نيز به طور كامل فراگرفت. جالينوس در سال 162م به روم رفت و فوايد دانستنى‌هاى خود را براى همگان به نمايش گذاشت. «ادموس» كه پزشكى ناشناخته بود و از فلج مختصر در دست راست خود رنج مى‌برد، با نااميد شدن از پزشكان محلى، از جالينوس، پزشك جديد شهر درخواست كرد كه او را معالجه كند. جالينوس با طرح پرسش‌هايى از ادموس، متوجه شد كه او از ارابه پرت شده و گردنش مجروح گرديده است. جالينوس مى‌دانست كه اعصاب انگشتان به ستون مهره‌ها ارتباط دارد و به جاى انگشتان بايد روى اعصاب گردن او كار كرد. پس از معالجه، بيمار به طور كامل بهبود يافت و در پى اين موفقيت، «ماركوس اورليوس» امپراطور روم، جالينوس را به سمت پزشك دربار برگزيد. جالينوس در طول زندگى خود تعداد بسيار زيادى كتاب و مقاله پزشكى نوشت كه بيش از صد عنوان از آن‌ها شناخته شده است. كتاب‌هاى وى، مجموعه‌اى از واقعيت‌ها، نظرها و نيز خطاهاى آشكار است. او نشان داد كه رگ‌ها، وسيله انتقال خون هستند، نه هوا؛ ولى اين كشف مهم را كه قلب، تلمبه خون است، از دست داد. آموزه‌هاى جالينوس از حمايت اولياى امور مذهبى قرون وسطى برخوردار شد. وى بر اين باور بود كه بيمارى، نتيجه ناهماهنگى چهار مايع حياتى بدن يا اخلاط چهارگانه است. بر مبناى چنين نظريه‌اى، پزشكان فكر مي‌كردند كه با خون‌گيرى يا حجامت از بيمار مى‌توانند سبب ايجاد تعادل در چهار مزاج بدن و در نتيجه، سلامتى بيمار شوند. اين طرز فكر تا اوايل قرن هجدهم كه اولياى امور پزشكى برخى از خطاهاى اساسى نظريه‌هاى جالينوس را نشان دادند، پذيرفته شده بود. او در حدود سال 200 ميلادي در سن 70 سالگي از دنيا رفت (ويكي نور، مدخل «جالينوس»).

گالنوس Claudius Galenus Galen

مجموعه تلخيصات ابن رشد از تأليفات جالينوس البقراط في الاخلاط؛ كتاب الغذاء لبقراط، كتاب جوامع جالينوس في العناصر النبض جالينوس جالينوس في الأسطقسات علي رأي أبقراط جالينوس الصناعة الصغيرة جالينوس إلي غلوقن في التأتي لشفاء الأمراض جالينوس في فرق الطب للمتعلمين (ويكي نور، مدخل «جالينوس»)

هدف جالينوس از نگارش اين اثر آن است كه چگونگى درمان هر يك از بيمارى ها را با استفاده از شيوه قياسى بيان كند (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج2، ص: 1264)

جالينوس 6 مقاله را براى مردى به نام ايارن (هيرون) تأليف كرده است و طى مقاله هاى اول و دوم مبانى اصول اوليه اين دانش را بيان كرده است و شالوده هاى نادرستى را كه ارسطراطس و پيروانش نهاده اند رد كرده است. در 4 مقاله بعدى، درمان گسيختگى ارتباط هر يك از اندامها را بيان مى كند. سپس ايارن (هيرون) درگذشت و جالينوس نيز دنباله كار را رها كرد تا آنكه اوجانيانوس از او خواست كتاب را تكميل كند. جالينوس نيز 8 مقاله باقيمانده را براى او نوشت. در 6 مقاله نخستين درمان اندامهاى متشابه الاجزاء و در دو مقاله ديگر درمان اندامهاى مركب را بيان نمود. در نخستين مقاله از 6 مقاله اول درمان همه انواع بدى اخلاط را، در حالتى كه مربوط به يك اندام باشند، با ذكر مثالى از آنچه در معده روى مى دهد بيان كرد. در مقاله بعدى يعنى هشتمين مقاله كتاب، درمان انواع تبهايى را كه مربوط به روحند، يعنى تب يوم (تب يك روزه)، و در مقاله بعدى يعنى مقاله نهم درمان تب مطبقه و در مقاله دهم درمان تبهايى را كه مربوط به اندامهاى اصيل اند، يعنى تب دق را وصف كرده و همه آنچه را كه در درمان گرمابه اى بايد دانست، بيان كرده است. در مقاله هاى يازدهم و دوازدهم درمان تبهايى را كه در اثر عفونت اخلاق روى مى دهد شرح كرده است. در مقاله يازدهم تب هايى را كه عوارض خارجى ندارند و در مقاله دوازدهم تب هايى را كه با عوارض خارجى همراند آورده است. (حنين بن اسحاق) (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج2، ص: 1264).

جالينوس اين كتاب را در 14 مقاله تدوين كرده است. در اين كتاب به نشانه هاى عمومى كه بايد بدانها توجه كرد و از آنها نتيجه گرفت كه هر يك از بيماريها چگونه بايد درمان گردد بسنده مى كند و مثالهاى ساده اى از موارد خاص مى آورد (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج2، ص: 1264). فهرست مقالات كتاب حيله البرء كه جالينوس در آغاز مقاله 7 آورده: كتاب حيله البرء ينقسم الى اربع عشره مقاله الاولى منها يتكلم فى اشياء تجرى مجرى التوطئه للصناعه الطبيه و فى الثانيه عدد الامراض و فى الثالثه فى مداواه القروح البسيطه و فى الرابعه مداوه القروح المركبه و فى الخامسه مداواه القروح التى معها اعراض و فى الساسه مداوه الخلوع و الاعصاب و الثقب و فى السابعه ينظر فى الامراض المتشابهه الاجزاء و فى الثامنه يتكلم فى علاج حمى يوم و فى التاسعه فى علاج الحمى الدمويه و فى العاشره ... حمى الدق و فى الحاديه عشر علاج الحميات التى من عفونه الاخلاط و فى الحاديه عشر علاج الحميات التى من عفونه الاخلاط و فى الثانيه عشر الحميات التى معها اعراض و الثانيه عشر و الرابعه عشر فى علاج الامراض الاليه. (عبدالحسين حائرى). در جدولهاى شش گانه شامل: 1- مرض 2- طبع 3- بصر 4- بول 5- ادويه 6- فصد به معرفى و بيان امراض پرداخته است (حافظيان، ابوالفضل) (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج2، ص: 1266) ترجمه حنين بن اسحق العبادى المتوفى سنه 260 ه- 873 م و جعلها فى 14 مقاله. كل مقاله تحتوى على عده جمل و هى: المقاله العاشره و تقع فى جملتين هى الجمله الاولى فى حميات الدق و مداواتها الجمله الثانيه فى استعمال الحمام و جمل ما ينبغى ان يقال فيه المقاله الحاديه عشره فى جمله واحده ذكر فيها الحميات الحادثه من الاخلاط و مداواتها المقاله الثانيه عشره و تقع فى سبع جمل هى: الجمله الاولى فى الحميات التى يكون معها اعراض الجمله الثانيه فى ان مقاومه العرض و قطعه بمداواه المرض الذى كان عنه حدوثه الجمله الثالثه فى الكلام عن الوجع الجمله الرابعه الكلام فى الحميات الحادثه من كثره الاخلاط الجمله الخامسه فى مداواه الغشى الجمله السادسه فيمن يشرف على الغشى او يصير اليه بسبب اخلاط رقيقه الجمله السابعه فيمن بصير الى الغشى بسبب وجع شديد او سهر او استفراغ مفرط و اختلاط عقل المقاله الثالثه عشر و هى فى خمس جمل الجمله الاولى فى الاورام الخارجه عن الطبيعه الجمله الثانيه فى الورم الحار الجمله الثالثه فى الورم الحادث فى اللحم الرخو و فى الكبد الجمله الرابعه فى الاستدلال من الاعضاء العليله و يدخل فيه الطحال و اعضاء التنفس الجمله الخامسه فى الورم الحادث فى العينين المقاله الرابعه عشر و هى فى عشرين جمله و تبحث فى الاورام و انواعها و الحصى المتولده فى المثانه و الماء فى العينين و الشيء المتولد فى الارحام والامراض الحادثه فى الاعضاء المركبه و فى داء الثعلب. و قد تناول المؤلف فى الجمله السابعه من هذه المقاله مرض السرطان. (ناصر النقشبندى) [تاريخ نگارش هاى عربى (سزگين) ج 142: 4] (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج2، ص: 1265).

اين كتاب، مقاله سوم «حيله البرء» است و به مداواي زخم هاي ساده اختصاص دارد.

المقاله الثالثه فى مداواه القروح البسيطه مقاله سوم «حيله البرء» در مورد مداواي زخم هاي ساده

اين كتاب، مقاله سوم «حيله البرء» است.

جالينوس در اين كتاب از روش بقراط و ارسطو و از كتابها و مؤلفات آنان و نيز از پيروان فلسفه ارسطو- مشائيان و رواقيان- ياد كرده و نيز روش خود را در اين كتاب بتفصيل روشن ساخته و در اواخر مقاله 6 باز جالينوس به سخن درباره بقراط پرداخته و از كتابها و آراء او ياد ميكند (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج2، ص: 1266).

بسياري از محققان و پزشكان دوره اسلامي از آراي جالينوس استفاده كرده‌اند، به طوري كه از مجموعه آثار تأليف شده در زمينه پزشكي اسلامي طي قرن چهارم تا دوازدهم (يعني تا دوره ورود پزشكي نو و غربي به قلمرو اسلام) در كمتر كتابي به او اشاره نشده و طبيعي است كه بيشترين تأثيرپذيرندگان از آراي جالينوس، پزشكان دوره اسلامي بوده‌اند، به خصوص محمد بن زكرياي رازي در مهم‌ترين اثر خود، الحاوي، بارها از جالينوس نقل قول كرده است. تنها در پنجاه صفحه نخست جلد يكم الحاوي، رازي بيش از 25 بار از جالينوس ياد كرده است.ابن سينا نيز در القانون في الطب چندين بار از آراي جالينوس سخن به ميان آورده است. از ميان گياه ـ داروشناسان اسلامي، ابن بيطار ، گياه‌شناس اندلسي (متوفي 646)، بيش از همه از آراي جالينوس سود برده و از او نقل قول كرده است. او در بيست صفحه نخست كتاب بيش از 25 بار و در كل كتاب بيش از 1500 بار از جالينوس ياد كرده است. از ديگر محققان و دانشمندان دوره اسلامي كه در موضوعاتي غير از دانش پزشكي از جالينوس ياد كرده‌اند، اين اشخاص بوده‌اند: جاحظ در كتاب الحيوان، دَميري در حياة‌الحيوان الكبري، ياقوت حموي در معجم البلدان، مسعودي در مروج‌الذهب و ابوريحان بيروني در الجماهر في (معرفة) الجواهر. اشتهار جالينوس به عنوان پزشكي برجسته و صاحب‌نظر، باعث شده است كه نويسندگان دوره اسلامي نقل قول‌هاي بسياري، احتمالاً منتسب به او و در زمينه‌هاي گوناگون، ذكر كنند، از جمله در پزشكي، حكمت عملي و اخلاق و فلسفه (ويكي فقه، مدخل «جالينوس»).

4352. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 9914 شامل مقالات ده تا چهارده.؛ بى كاتب، تا: قرن 8؛ نسخه نفيسه ترقى للقرن الثامن الهجرى القرن الرابع عشر الميلادى عليها تملك مؤرخ سنه 858 ه- 1454 م و تملك مؤرخ 1150 ه- 1737 م؛ تعداد صفحات: 388 صفحه، 17 سطر سطر، اندازه: 23* 16 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 97] 4353. بغداد؛ المتحف العراقى (مكتبه المتحف العراقى)؛ شماره نسخه: 11471 تتضمن ثلاثه مقالات من الكتاب و هى: المقاله الاولى و تقع فى 120 بابا. المقاله الثانيه فى العلل الظاهره و تقع فى 43 بابا. المقاله الثالثه فى الحميات و تقع فى 18 باب؛ بى كاتب، تا: قرن 10؛ نسخه جيده ترقى للقرن العاشر الهجرى السادس عشر الميلادى عليها تملك 972 ه- 1564 م؛ تعداد صفحات: 440 صفحه، 23 سطر سطر، اندازه: 21* 13 سم [الطب و الصيدليه و ..:- 97] (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج2، ص: 1265).

حيله البرء (جوامع)/ جوامع حيله البرء جالينوس (129- 199) ابن رشد نيز برگزيده‌اي از هشت كتاب از جالينوس تهيه كرده است شامل كتاب‌هاي الاسطقسات، المزاج، القُوي' الطبيعية، الحُمَّيات، العلل و الاَعراض، اصناف‌المزاج، حفظ الصحة، و حيلة‌البرء. (ويكي فقه، مدخل «جالينوس»)

كتاب 1. رفيع زاده، محمود (1340). داروهاي جالينوسي، مقدماتي. تهران: دانشگاه تهران. 2. بنديك، جين (1400). جالينوس و دروازه‌ي پزشكي (ترجمه سارا حسابي‌راسخ). تهران: انتشارات هفت و نيم. مقاله 1. عامري، فرزانه (1398). پزشكي جالينوس و مكاتب پزشكي يونان. فلسفه علم، 9 (2)، 145-162. 2. زهير البابا، محمد (1368). زندگي و آثار علمي جالينوس (ترجمه حميدرضا شيخي). مشكوه، 25، 108-128.

منابع كتابشناسي: مجلس شورا 28/19 منابع كتابشناسي: دانشگاه تهران 4159/15 منابع كتابشناسي: الطب الصيدلية ص96 منابع كتابشناسي: معجم المؤلفين 4-87 منابع كتابشناسي: عيون الانباء 1-93 منابع كتابشناسي: طبعات الاطباء 41، 68 منابع كتابشناسي: سزكين 3-96 منابع كتابشناسي: تاريخ نگارش هاي عربي 142/3-144 منابع كتابشناسي: فهرس المخطوطات الطبية المصورة 14-15 منابع كتابشناسي: عكسي مرعشي 587/3 ماخذ: مخطوطات الطب و الصيدلة و البيطرة في مكتبة المتحف العراقي (فهرست كتابخانه ملي ايران)