66

ادويه المفرده

Al- adwiyat- ul mufrada

ناشناخته

ناشناخته

ناشناخته

994هـ. ق.

الحمدلله رب العالمين و الصلوة و السلام علي نبيه محمد و آله اجمعين و علي جميع الانبياء و المرسلين ذكر الادويه المفردة المستعمله و خواصها

من قشره و عصر اليدمع شعمه و اخذ ما و يلحف الصفرا و يتقي ان يكون المعتصر منه الحو و الحاص مقلابه ابلحُ ...

ندارد

تك متني

عربي

28ص.

نسخ

خوانا

ندارد

ندارد

British Library

34527

OR 14155/3

فنخا

ميكروفيش , نسخه الكترونيكي

داروشناسي -- متون قديمي تا قرن 14 , پزشكي اسلامي -- متون قديمي تا قرن 14 , پزشكي سنتي – متون قديمي تا قرن 14

طب، ادويه مفرده، خواص داروها، معالجات، داروشناسي

پزشكي

مالك حقوقي (خريداري نسخه ديجيتال)

كامل

34527

دارد

20

افتادگي ندارد.

image/jpg

ابوحامد محمد بن على بن عمر سمرقندى ملقب به نجيب‌الدين (متوفاي 619ق)، پزشك، داروشناس، روانشناس، چشم‌پزشك مشهور دوره خوارزمشاهى، معاصر فخر رازى (متوفى 606ق)، طبيب مسلمان و از مردم سمرقند . وي در تاريخي نامشخص در سمرقند به دنيا آمد و بعدها به شهر هرات مهاجرت كرد. او همواره به عنوان يكي از پزشكان سرشناس هرات به حساب مي‌آمده و تاريخ‌نگاران در همه جا از او با الفاظ احترام آميز «مولانا» نام برده‌اند كه نشان مي‌دهد، علاوه بر علوم طبي به برخي ديگر از علوم متداول آن زمان نيز احاطه داشته، اما تنها كتابها و مقالات طبي وي برجاي مانده است. ذكر نام او در كتاب طبقات اعيان الشيعه و الذريعه نشان ميدهد كه معتقد به مذهب شيعه بوده است. از يك حكايت در قرن هشتم در كتاب خارستان خوافي برمي‌آيد كه مهارتش، چنان مشهور بود كه از عراق نيز براي آموختن طب نزد او مي‌آمدند. از اين حكايت به دست مي‌آيد كه او مدتي در خوارزم به تدريس طب مشغول بوده است. گويا نجيب‌الدين به طور كامل به اصول روانشناسي و روان درماني نيز واقف بوده است. وي در مقدمة كتاب خود به سفر علمياش به بغداد، اشاره كرده است. از نمونه اكتشافات و نوآوريهاي نجيب‌الدين، كشف بيماري ورم كليه يا هيدرونفروز است. در كتب پزشكي، كاشف اين بيماري ريچارد برايت از دانشمندان قرن هيجدهم ميلادي ذكر شده؛ اما ماهيت اين بيماري قرنها پـيش از او به وسيله نجيب‌الدين سمرقندي كشف و به خوبي شرح داده شده بود. در اوان حمله مغول زنده بود و در همان گيرودار، در فتنه مغول، در هرات، در سال 619ق كشته شد. در مورد نحوه كشته شدن او نيز آورده‌اندكه چنگيز خان (557 تا 624ق) فرمان حمله به خراسان را در فواصل سال‌هاي 617 تا 619ق به پسرش تولوي (576 تا 630ق) صادر كرد، تولوي نيز بعد از حمله به مرو، طوس، سرخس و نيشابور، در سال 619ق به هرات حمله كرد و اين شهر بزرگ را نابود كرد، احتمالا در بين يكصد و پنجاه هزار نفري كه در هرات در سال 619ق كشته شدند، نجيب‌الدين سمرقندي نيز بوده است (ويكي نور، مدخل «نجيب سمرقندي، محمد بن علي»).

ابوحامد محمد بن علي بن عمر سمرقندي ملقب به «نجيب الدين» نجيب سمرقندي، محمد بن علي نجيب الدين سمرقندي‌ ابوحامد محمد بن علي سمرقندي (ويكي نور، مدخل «نجيب سمرقندي، محمد بن علي»).

سمرقندي تأليفات بسيارى در زمينه پزشكى و داروشناسى داشت. آثار او در سراسر دنياى اسلام شهرت فراوان يافت، مخصوصاً كتاب «الاسباب و العلامات» كه از مهمترين كتاب‌هاى پزشكى قديم بوده و دست كم تا پنج قرن از نفوذ بسيارى برخوردار بود. اين كتاب درباره بيمارى‌هاى جزئى و علت، علامت و علاج آن‌ها تأليف شده و هيچ يك از بيمارى‌هايى كه تا آن زمان شناخته روزگار بود، در آن ناگفته نمانده و درباره درمان هر يك از آن‌ها خلاصه‌اى از كتاب‌هاى معتبر پزشكان نقل شده بود. وى در تأليف اين كتاب در علم پزشكى و درمان، از درمان‌هاى بقراط و قانون ابن سينا بهره گرفته است. از ديگر آثار وى «الفرق بين الامراض المشكله» است. وى غير از اين دو كتاب آثارى ديگر در طب، داروشناسى و حفظ الصحه دارد، مانند «اصول التراكيب» يا «اصول ادويه» و «قرابادين»، كه در عيون الانباء اين كتاب تحت دو عنوان «قرابادين كبير» و «قرابادين صغير» آمده است. «الادويه مفرده» درباره دارو، «الاغذيه و الاشربه للاصحاء»، «مداواة و جمع المفاصل» درباره ورم مفاصل و مداواى آن، «قوانين الادوية القلبية»، «الاطعمة للاصحاء»، «الاطعمة للمرضى»، «مقالة فى كيفية تركيب طبقات العين» و «الصناعة» از ديگر آثار ايشان مى‌باشد (ويكي نور، مدخل «نجيب سمرقندي، محمد بن علي»). اس‍م‍اع‍ي‍ل‌ پ‍اش‍ا در ه‍دي‍ه‌ ال‍ع‍ارف‍ي‍ن‌، ك‍ت‍اب‍ه‍اي‌ زي‍ر را ب‍ه‌ وي‌ ن‍س‍ب‍ت‌ داده‌ اس‍ت: ادوي‍ه‌ م‍ف‍رده‌، اس‍ب‍اب‌ و ع‍لام‍ات‌ در پ‍زش‍ك‍ي‌، اص‍ول‌ ال‍ت‍رك‍ي‍ب‌ اغ‍ذي‍ه‌ و اش‍رب‍ه‌ س‍ال‍م‍ان‌، اغ‍ذي‍ه‌ و اش‍رب‍ه‌ ب‍ي‍م‍اران‌، ق‍راب‍اذي‍ن‌ ك‍وچ‍ك‌، ق‍راب‍اذي‍ن‌ ب‍زرگ‌، رس‍ال‍ه‌اي‌ در م‍ع‍ال‍ج‍ه‌ درد م‍ف‍اص‍ل‌ و ج‍ز آن‍ه‍ا. از ه‍م‍ه‌ اي‍ن‍ه‍ا اس‍ب‍اب‌ و ع‍لام‍ات‌ ب‍ا ش‍رح‍ي‌ ك‍ه‌ ن‍ف‍ي‍س‌ ع‍وض‌ ك‍رم‍ان‍ي‌ (م‌. 841) پ‍زش‍ك‍ي‌ ال‍غ‌ب‍ي‍ك‌ (ت‍ول‍د 797، ش‍اه‌ 850، ك‍ش‍ت‍ه‌ 853) ت‍ي‍م‍وري‌ ب‍ه‌ س‍ال‌ 827 ب‍ر آن‌ ن‍گ‍اش‍ت‍ه‌، در ك‍ل‍ك‍ت‍ه‌ ب‍ه‌ س‍ال‌ 1836 در 755 ص‍ف‍ح‍ه‌ چ‍اپ‌ ش‍ده‌ اس‍ت‌ (فهرست كتابخانه ملي ايران).

سمرقندي در اين كتاب، ادويه مفرده (قرابادين) را بترتيب حروف «ابجد» و طبيعت و خواص هر كدام از آنها را بر شمرده است (سيد احمد اشكورى). در اين رساله از «ادويه مفرده و مسهله» در دو بخش بترتيب ابجدى بحث شده و دانسته نشد از كيست و گويا از نجيب الدين سمرقندى باشد. (دانش پژوه). قسم ثانى از «النجيبيات» است در ادويه مفرده به ترتيب حروف ابجد. «حافظيان» (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج1، ص: 144).

اثر حاضر، كتابي در بيان ماهيت و خواص داروهاي مفرده به ترتيب حروف الفبا و در پاره‌اي موارد به صورت غيرالفبايي است (فهرست كتابخانه ملي ايران).

اثر فاقد فهرست مندرجات و فصل بندي مرسوم است.

كمبود ندارد.

604. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 1/ 2081 عكسى آغاز نسخه: بسمله. ذكر الأدويه المفرده المستعمله وخواصها و افعالها الخاصه بها المنسوبه اليها المشهور. حرف الألف اكليل الملك حار يابس.؛ انجام نسخه: الحامض معا لأنه أبلغ الاسهال و تطفئه الحرارت. تم القسم الثانى من النجيبيات و هو الموسوم بالأدويه المفرده. خط: نستعليق، بى كاتب، تا: 15 ذى حجه 970 ق؛ عناوين درشت، بدون كاتب، در اول نسخه چند يادداشت تملك با مهرهاى بيضوى و مربعى ديده مى شود.؛ تعداد صفحات: 20 صفحه، 2- 21، 21 سطر [ميراث شهاب: س 17 ش 3 و 4- 320] 605. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 1/ 6098 آغاز نسخه: الحمدلله رب العالمين و الصلوه على نبيه ... ذكر الادويه المفرده المستعمله و خواصها و افعالها المنسوبه اليها المشهوربها جمعها الامام نجيب الدين السمرقندى المتطيبب قال انى افردت ذكرا لمسهله من الادويه ... الالف: اكليل الملك حاريا بس فى الاولى محلل للاورام.؛ انجام نسخه: و الحامض معا لانه ابلغ فى الاسهال و تطفئه الحراره و الله تعالى اعلم و الحمدلله رب العالمين. خط: نسخ، بى كاتب، تا: 987 ق؛ عناوين بشنگرف.؛ كاغذ: اصفهانى شكرى، جلد: تيماج ترياكى با ترنج برجسته، تعداد صفحات:، 2- 42، 15 سطر سطر، قطع: رقعى، اندازه: 13* 18 سم [شورا: ف: 19- 79] 606. تهران؛ مجلس شورا؛ شماره نسخه: 63/ 360 آغاز نسخه: الحمدلله رب العالمين .. ذكر الأدويه المفرده المستعمله و خواصها و أفعالها الخاصه بها المنسوبه اليها.؛ انجام نسخه: و ينبغى أن يكون المعتصر منه الحلو و الحامض معاً لأنه أبلغ فى الاسهال و تطفئه الحراره. خط: نستعليق، كاتب: طبيب حموى، محمد بن مؤيد، تا: ع 21007 ق، جا: اصفهان؛ عنوان و نشان شنگرف.؛ كاغذ: سفيد، [سنا: ف: 1- 191] 607. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 2/ 7467 آغاز نسخه: الحمدلله رب العالمين .. ذكر الأدويه المفرده المستعمله و خواصها و أفعالها الخاصه بها المنسوبه اليها.؛ انجام نسخه: و ينبغى أن يكون المعتصر منه الحلو و الحامض معاً لأنه أبلغ فى الاسهال و تطفئه الحراره. خط: نسخ، بى كاتب، تا: 1049 ق؛ عناوين و نشانيها شنگرف.؛ جلد: تيماج قهوه اى، تعداد صفحات:، 35 پ- 53 پ، مختلف سطر، اندازه: 26* 18 سم [مرعشى: ف: 19- 267] 608. تهران؛ دانشگاه تهران؛ شماره نسخه: 11/ 5217 آغاز نسخه: بسمله. حمد. صلوه. فى ذكر الادويه المفرده المستعمله و خواصها و افعالها الخاصه بها المنسوبه اليها المشهوره بها؛ انجام نسخه: رمان حلو بارد در طب ... لانه ابلغ فى الاسهال و تطفئه الحراره و الله اعلم. تذكر: نام مؤلف به قرينه آغاز نسخه تعيين شد؛ خط: نسخ، بى كاتب، تا: ذيحجه 1101 ق؛ با عنوان شنگرف، در 94 پ- 95 ر پراكنده هاى پزشكى است.؛ كاغذ: سپاهانى، جلد: تيماج حنايى ساده، تعداد صفحات: 16 برگ، 78 پ- 94 پ، سطر، قطع: ربعى، اندازه: 15* 22 سم [دانشگاه تهران: ف: 15- 4159] 609. تهران؛ دانشكده حقوق؛ شماره نسخه: 3/ 90- ج آغاز نسخه: بسمله. الحمدلله رب العالمين ... ذكر الادويه المفرده المستعمله و ذكر خواصها و افعالها المنسوبه المشهوره بها. حرف الالف اكليل الملك حاريابس فى الاولى. محلل للاورام خاصه فى الاعضاء العصبانيه منضج مقو لجميع الاعضاء؛ انجام نسخه: رمان حلوه با رد رطب فى الاولى. و تطفئه الحراره. و الله اعلم بالصواب بى كاتب، بى تاريخ؛ شماره سوم دفتر است؛ تعداد صفحات:، 98 ر- 113 پ، سطر [حقوق تهران: ف:- 238] 610. قم؛ مرعشى؛ شماره نسخه: 1/ 2082 عكسى خصوصيات نسخه شناسى برابر با تصوير شماره 2081.؛ بى كاتب، بى تاريخ؛ تكرار بخشى از تصوير شماره 2081 است شامل سه رساله پزشكى از نجيب الدين محمد بن على سمرقندى (619).؛ تعداد صفحات: 20 صفحه، 2- 21، سطر [ميراث شهاب: س 17 ش 3 و 4- 322] (فهرست توصيفى دست نوشتهاى پزشكى دوره اسلامى، ج 1، ص: 144).

مقالات 1. مقدس، احسان (1393). ذكر الادويه المسهله و خواصها اثر نجيب الدين سمرقندي. پيام بهارستان، 23، 309- 324. 2. نادري، نگار (1396). سمرقندي، نجيب الدين. دانشنامه جهان اسلام، ج. 24، 541 – 543. 3. گلشني، سيدعليرضا، عباسي، جواد، ايمانپور، محمدتقي، فروزاني، سيد ابوالقاسم (1397). بررسي زندگاني و آثار پزشكي حكيم نجيب الدين سمرقندي. مجله طب سنتي اسلام و ايران، 9 (3)، 211-218.

معجم‌المطبوعات 1: 1047؛ دانشگاه 15: 4159؛ مجلس 19: 79، مجلس سنا 1: 191؛ مرعشي 19: 267؛ دانشكده حقوق تهران 238 (فهرست كتابخانه ملي ايران).

نسخه رنگي اثر در آدرس زير موجود است: https://www.qdl.qa/en/archive/81055/vdc_100145405131.0x000090