مسئوليت پزشك: تبيين رويكرد تردّدي قانونگذار در ماده ي 594 قانون مجازات اسلامي با تكيه بر سير تطوري فقه اماميه

Physicians Responsibility: Examining the Islamic Penal Code (No. 495), Based on Changing Trajectory Imamia Jurisprudence

فقيهان اماميه از آغاز تا كنون در كتب خويش به مسئوليت پزشكان توجه داشته اند. ايشان صور مختلفي در خصوص اين مساله مطرح كرده و در بيشتر موارد حكم به ثبوت ضمان نموده اند. اما در خصوص حالتي كه پزشكي ماهر، مباشرتاً به معالجه بيماري مي پردازد و بدون اينكه مرتكب تقصيري شود، تلف يا نقص عضو حاصل مي آيد، بر يك راي نيستند. برخي در صورت ماذون بودن پزشك از سوي بيمار يا ولي او به عدم تحقق ضمان فتوا داده اند و بسياري نيز معتقد به ضمانت پزشك چه در صورت اخذ اذن و چه درصورت عدم اخذ آن ميباشند. بديهي است كه اين دو ديدگاه، در گستره ي دانش فقه مفهوم مي يابند، اما به نظر ميرسد كه در حوزه اخلاق بحث هاي پيرامون آن همچنان ضروري است. در بررسي اين اختلافات و براي صحت قضاوت در خصوص آنها، بايستي لزوماً به سير كلي سامان يافتن اين دو نظريه در طول تاريخ فقه شيعه عنايت داشت. از همين رهگذر و با تكيه بر سير تطوري فقه اماميه در قبال مسئوليت پزشك، اين نتيجه حاصل مي آيد كه قانونگذار در ماده ي 495 قانون مجازات اسلامي مصوب 92، با تاثيرپذيري از هر دو ديدگاه فوق الذكر، در صدد برآمده تا علاوه بر گزينش نظريه ي غيرمشهور عدم تحقق ضمان، با ديدگاه مشهور نيز همراه گردد كه موجب شده موضعي بينابين در اين زمينه اختيار نمايد و بدينوسيله زمينه ي ابتلاي ماده مذكور به ابهام و تهافت را فراهم آورد.

Since the beginning of the Imamia school of thought, Imamia scholars paid a great attention to issue of physicians’ responsibility. With a long-lasting debate on this issue, in most cases they have confirmed physician’s responsibility in medical error. However, in terms of a skilled medical doctor who treats the patient with no medical error but harm occurs, there is no consensus. Some scholars have said that if the physician had the patient’s (or family) consent for the treatment, then the physician is not guilty. In the contrary, some scholars believe that the physician still should bear the responsibility. This paper aims to examine the Islamic Pinal Code (no. 495) by relying on changing trajectory Imamia jurisprudence in exchange for claimed physicians’ responsibility. The legislators in Article 495 of the Islamic Penal Code (Act. 92), seems to take into account both mentioned perspectives and try to choose a middle way. However, in practice, this has caused confusion.