مقدمه اي بر جايگاه بهداشت و طب در دوران شكوفايي طب اسلامي

An Introduction to the Stand of Medicine among Muslims in the Past

فرهنگ اسلامي، مجموعه اي درخشان و جامع نگر در تمدن انساني است. تفكر اسلامي، تن و روان و جان را در ارتباطي تنگاتنگ مي بيند و سلامت هر كدام را در گرو سلامت ديگري مي داند. در بسياري از آيات و روايات، بر توجه توامان به روح و جسم تاكيد شده است. از سوي ديگر با مراجعه به آثار فقهي علما و فقهاي بزرگ مي بينيم شرط صحت بسياري از عبادات متوقف بر طهارت و نظافت است و در نتيجه، بسياري از دوره هاي فقهي و رسائل عمليه با بحث طهارت و لوازم آن شروع مي شوند. در حديثي از رسول خدا(ص) آمده است: «الطُهورُ نِصف الايمان»؛ پاكيزگي نيمي از ايمان است. پس تلاش در حفظ سلامت روحي و جسمي از لوازم ديني براي هر مسلمان دانسته شده است. در دوران شكوفايي طب در ميان مسلمانان، بهداشت و درمان در كنار يكديگر بررسي مي شدند. با ظهور حكيمان و طبيبان بزرگ اسلامي، اين رشته از علوم از استحكام، غنا، نظم و ترتيبي شايسته برخوردار شد. طب در نزد اكثر حكما و اطباي مسلمان به سه بخش كلي تقسيم مي شد: بهداشت (پيشگيري)، شناخت بيماري ها و درمان آن ها. در ميان كشورهاي اسلامي، ايران در علم طب از جايگاهي ويژه برخوردار بود: قبل از انتشار اسلام در ايران، مركز علمي «جندي شاپور» از مهم ترين مراكز طبي در زمان خود بود و طبيبان آن به عالم طب خدماتي ارزنده ارائه كردند؛ پس از تشرف ايرانيان به اسلام نيز، اطباي مسلمان ايراني جزء پركارترين و حاذق ترين طبيبان زمان خود بودند. به منظور مروري اجمالي بر جايگاه بهداشت و طب در دوران شكوفايي طب اسلامي، با استفاده از روش مطالعات توصيفي و با مراجعه به آثار و شواهد تاريخي به جامانده از مورخان و حكيمان ادوار گذشته، اين بررسي انجام پذيرفت.

Islamic culture has a bright and comprehensive history in human civilization. Based on Islamic teachings the spirit and body are in close relation with a mutual influence on humans’ health. The Holy Qur’an as well as the Prophet of Islam and his successors (peace be upon them) have paid deep attention to both spirit and body. Moreover, according to religious scholars’ decree (fatwa) cleanness and neatness has been mentioned as the main condition for worships to be accepted. The Prophet (PUH) said: “Neatness is half of the faith”. Therefore, efforts to keep the health of both spirit and body are important to Muslims. Although, in ancient time, health and medicine were bined together, later they were divided into three sections including health, clinical diagnosis of disease and treatment. Based on Islamic teachings, Muslim scholars learned medicine and then began to translate some Greek, Seriani and Indian medical knowledge into to Arabic language, which has shaped the golden age of Islamic medicine spanning between the 8th and the 15th Centuries. Among the Islamic countries Iran had a specific place in the field of medical sciences. Jondishapour was one of the most prominent medical educational centers back then. This article elaborates on the status of medicine based on historical evidence as well as Muslim physicians in the golden age of Islamic medicine.