رابطه عوامل خانوادگي–اجتماعي و مصرف مواد: نقش ميانجي مؤلفه ‌هاي سرشت، منش، سرمايه روان ‌شناختي و باورهاي فرد

The Relationship between Family-Social Factors and Substance Use: the Mediating Role of Individuals' Temperament, Character, Psychological Capital, and Beliefs

هدف: پژوهش حاضر با هدف بررسي رابطه عوامل خانوادگي- اجتماعي با مصرف مواد و نقش ميانجي مؤلفه­ هاي سرشت، منش، سرمايه روان­ شناختي وباورهاي فرد انجام شد. روش: روش پژوهش حاضر توصيفي-همبستگي بود. مردان مصرف­ كننده مواد 18 تا 35 ساله شهر قم كه براي ترك مصرف مواد به كمپ­ هاي ترك اعتياد و مراكز ترك اعتياد قم در سال­هاي 1396 و 1397 مراجعه مي­ كردند، جامعه آماري پژوهش را تشكيل دادند. تعداد 320 نفر از اين جامعه به روش در دسترس انتخاب شدند. ابزارهاي پژوهش شامل پرسش­ نامه رفتارهاي پرخطر بزرگسالان محمدخاني، مقياس علل گرايش به سوء­ مصرف مواد مخدر در جوانان، پرسش­ نامه­ سرشت ومنش كلونينجر و سرمايه روان­ شناختي لوتانز بود. مدل پيشنهادي به روش تحليل عاملي تأييدي ومدل معادلات ساختاري برپايه نرم افزار ايموس ارزيابي شد. يافته ­ها: مدل براساس شاخص ­هاي نكويي برازش كفايت مناسبي داشت. خانواده از طريق نگرش مثبت به مواد، خودراهبري وتاب ­آوري بر مصرف مواد تأثير غيرمستقيم داشت. دوستان از طريق نگرش مثبت به مواد، آسيب­ پرهيزي وخودراهبري بر مصرف مواد تأثير غيرمستقيم داشت. بازار مواد از طريق نگرش مثبت به مواد بر مصرف مواد تأثير غيرمستقيم داشت. نگرش مثبت به مواد وآسيب­ پرهيزي بالا بر مصرف مواد تأثير مستقيم مثبت وخودراهبري وتاب­ آوري پايين بر مصرف مواد تأثير مستقيم منفي داشت. از متغيرهاي برونزاد دوستان با ضريب 303/0 بيشترين تأثير غيرمستقيم و از متغيرهاي ­ ميانجي آسيب ­پرهيزي با ضريب782/0بيشترين تأثير مستقيم را برمصرف مواد داشت. نتيجه ­گيري: يافته ­ها با نتايج پژوهش­هاي مشابه قبلي همخواني داشت وگامي مهم براي تبيين عوامل مؤثر بر مصرف مواد و همچنين به عنوان الگويي مناسب براي طراحي برنامه­هاي جامع پيشگيري از انواع رفتارهاي پرخطر مي باشد.

Objective: The aim of this study was to investigate the relationship between family-social factors and substance use through the mediating role of the components of temperament, character, psychological capital, and beliefs. Method: A descriptive-correlational research method was employed for the conduct of this study. All the 18-35-year-old male substance users in Qom who had presented to addiction treatment camps and Qom addiction centers in 2017 and 2018 constituted the statistical population of the present study. From among this population, the number of 320 participants was selected via convenience sampling method. Mohammadkhani's High-Risk Behaviors Questionnaire for Adults, Scale of Effective Factors in Drug Abuse Tendency among Youth, Cloninger's Temperament and Character Inventory (TCI), and Luthans Psychosocial Capital Questionnaire were the measurement instruments used for data collection in this study. The proposed model was evaluated using Confirmatory Factor Analysis (CFA) and Structural Equation Modeling (SEM) in Amos software. Results: The model was revealed to enjoy desired fitness indices. Family had indirect effects on substance use through positive attitudes towards substances, self-directiveness, and resiliency. Friends had indirect effects on substance use through positive attitudes toward substances, harm avoidance, and self-directiveness. The market of substances indirectly affected substance use through the mediation of positive attitudes towards substance use. Moreover, positive attitudes towards substance use and high levels of harm avoidance had a direct and positive impact on substance use; and low levels of self-directiveness and resiliency had a direct negative effect on substance sue. From among the exogenous variables, friends with the coefficient of 0.303 had the highest indirect effect on substance use; and from among the mediating variables, harm avoidance with the coefficient of 0.782 had the highest direct impact on substance use. Conclusion: The current findings were in line with those of similar prior studies and are considered an important step to explain the factors affecting substance use. The present findings can also be regarded as a model for the design of comprehensive prevention programs for high-risk behaviors.