تأثير پستي و بلندي و زمان در تشكيل خاك با مواد مادري آهكي تحت شرايط نيمه‌خشك منطقه رجئين ميانه

Effects of topography and time sequences on soil genesis with calcareous parent materials under semi-arid conditions of Rajain, Miyaneh

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تكوين، تكامل، طبقه‌بندي، خصوصيات مورفولوژيكي و فيزيكوشيميايي خاك‌‌هاي دشت رجئين در استان آذربايجان‌شرقي تحت تأثير توپوگرافي‌‌هاي مختلف، به عنوان يك عامل خاكساز و در شرايط آب و هوايي نيمه خشك بر روي مواد مادري آهكي مورد بررسي قرار گرفت. اين دشت به مساحت 42000 هكتار در فاصله 35 كيلومتري جنوب‌شرقي ميانه از توابع استان آذربايجان‌شرقي قرار دارد. خاك‌‌‌هاي منطقه داراي رژيم رطوبتي زريك و رژيم حرارتي مزيك مي‌باشند. ارتفاع متوسط دشت 1290 متر از سطح دريا بوده و ميانگين بارندگي و دماي ساليانه آن به ترتيب 305/4 ميلي‌متر و 12/9 درجه سانتيگراد مي‌باشد. سه واحد فيزيوگرافي شامل جلگه‌هاي مرتفع، دشت‌‌هاي آبرفتي دامنه‌‌اي و دشت‌‌هاي آبرفتي رودخانه‌‌اي در منطقه تشخيص داده شد. طبق نتايج آزمايشگاهي و مشاهدات صحرايي به نظر مي رسد عمده‌ترين عامل‌هاي خاكسازي كه سبب ايجاد اختلاف در خصوصيات خاك‌هاي منطقه شده، توپوگرافي و زمان است. وجود تنوع توپوگرافي از جلگه‌هاي مرتفع بالايي تا زمين‌هاي كنار رودخانه‌ها و نيز ميزان هرزآب سطحي و مقدار آب نفوذ يافته به درون خاك و انتقال عمودي املاح و مواد در درون نيمرخ خاك توسعه و تكوين خاك‌ها را تحت تأثير قرار داده است. خاك‌هاي انتي‌سول در دشت‌هاي آبرفتي رودخانه‌اي و دشت‌هاي آبرفتي دامنه‌اي جنوبي مشاهده مي‌شوند. اين خاك‌ها بدون تكامل پروفيلي بوده و توزيع آهك ثانويه در پروفيل خاك ديده نمي‌شود و فقط داراي يك افق سطحي اكريك مي‌باشند. خاك‌هاي اينسپتي‌سول در اين منطقه خاك‌هايي هستند كه در ابتداي تكامل بوده و افق هاي B ، كلسيك و كمبيك در آنها ديده مي شود.

Genesis, classification and morphological and physico-chemical characteristics of Rajain’s plain soils affected by topography, as a soil forming factor, under semiarid condition of East Azarbayejan province in northwest of Iran with calcareous parent materials were studied. This plain with 42000 ha. is located in 35 th km southeast of Miyaneh in East Azarbayejan province. The soils of the studied area have “Xeric” moisture regime and “Mesic” temperature regime. The average plain elevation is 1290 m above sea level. The mean annual precipitation and temperature are 305.4 mm and 12.9ºC, respectively. Three physiographic units including plateaus, piedmont alluvial plains and river alluvial plains were identified. According to results of field observation and laboratory analysis, it seems that topography and time are the main factors affecting soil formation at the studied area. They caused differences among the soil characteristics in this area. Topographical variation from upper plateaus to lands of riversides and also rate of runoff, amount of water penetration into soil and vertical translocation of salts and materials within the soil profile have affected soil development and genesis. Entisols are observed in river alluvial plains and southern piedmont alluvial plains without distribution of secondary calcium carbonate and any development of profile and only with ochric epipedon. Inceptisols showed B horizon, calcic horizon and cambic horizon which are characteristic of an early stage of soil development.