بررسي تطبيقي رويكرد سياسي مورخان در تاريخ‌نگاري محلي گيلان از قرن نهم تا يازدهم هـ ق با تكيه بر روش و بينش مورخان

A Comparative Study of Historians' Political Approach to Local Historiography of Guilan between 9 th -11th Centuries

تاريخ‌نگاري محلي گيلان در فاصله‌ي قرن‌هاي نهم تا يازدهم هـ.ق قه طور چشمگيري رشد يافت.ضعف حكومت مركزي و قدرت گرفتن حكومت‌هاي محلي در اين منطقه را مي‌توان از مهم‌ترين عوامل رشد تاريخ‌نگاري محلي اين منطقه در اين دوره دانست.براي شناخت تاريخ‌نگاري گيلان، بررسي سه مأخذ مهم اين دوره تاريخ گيلان و ديلمستان، تاريخ‌خاني و تاريخ‌ گيلان ضروري به نظر مي‌رسد. بر اساس مطالعات انجام شده و بررسي تطبيقي ساختار سياسي اين متون، به نظر مي‌رسد مورخان تاريخ گيلان و ديلمستان و تاريخ‌‌ خاني، بيشتر تحت تأثير جو حاكم و اقتدار حاكمان كيائي قرار گرفته‌اند.از نظر محتوايي، جريان‌هاي سياسي در آثار اين مورخان اولويت‌ ويژه‌اي دارند.در نتيجه، صورت تاريخ‌هاي دودماني به خود گرفته‌اند.جانب‌داري مورخاني نظير مرعشي و لاهيجي از حاكمان كيائي در كتاب‌هايشان به طور واضح مشهود است.اين نگرش‌ آن‌ها موجب شده است سمت و سوي گزارش‌هاي تاريخي آن‌ها كم‌وبيش در جهت حمايت از اميران خود باشد، اما در تاريخ گيلانِ فومني مورخ در پي آشفتگي اوضاع سياسي و سقوط حكومت‌هاي محلي وقت، از ديدگاهي متفاوت در جريان‌هاي تاريخي نگريسته است.اين مورخ از ديدگاهي وسيع‌تر و با نگرشي اجتماعي و جامعه‌شناختي نيز به تحليل رويدادها پرداخته است.تأمل در نگرش فومني به پديده‌هاي تاريخي، و مقايسه‌ي بينش و روش‌ وي با دو مورخ پيشين، سيري تكاملي را در انديشه‌ي تاريخ‌نگاري محلي اين سرزمين نشان مي‌دهد. پرسش اصلي پژوهش اين است كه چه عاملي موجب توجه تاريخ‌نگاران محلي گيلان به رويدادهاي سياسي و تأكيد بر آن‌ها در آثارشان بوده است.در پاسخ به اين پرسش مي‌توان اين فرضيه را مطرح كرد كه تأثيرپذيري مورخان از شرايط سياسي و خدمت در دربار حاكمان وقت و نيز وقوع رويدادهاي مهم سياسي در اين دوران موجب شده است كه آن‌ها حاكمان وقت را محور نوشته‌هاي خود قرار دهند. ما در پژوهش مي‌كوشيم با بررسي تطبيقي آثار موردنظر، و مطالعات نظري انجام گرفته در زمينه‌ي تاريخ‌نگاري، بينش و روش تاريخ‌نگاري اين مورخان و بازتاب شرايط سياسي در هر يك از آن‌ها را نقد و بررسي كنيم.

In the time period between the 9th -11th centuries (AH) local historiography of Guilan flourished at an overwhelming rate. The declining role of the central government and expanding role of the local rulers of that time are one of the main contributing factors attributed for this growth. To further study the local historiography of Guilan, it is imperative to evaluate three important works associated with this time period, specifically: Guilan & Deylamestan, Khani History, and Guilan History. When the political structures of these works are analyzed, it seems that the authors of ''Guilan and Deylamestan'' as well as '' Khani History'' were both influenced by the authority and persona of Kiai rulers. Thus, the political condition of that time was given a high priority in their work. Moreover the personal bias of historians such as Marashi and Lahiji to Kiai rulers is apparent in their books. As a result, a favorable view of Kiai rulers is given in their reports. Conversely, in ''Guilan History'', Foumani presents us with a different outlook regarding the political climate of that time and the fall of local rulers. Foumani presents us with a wider scope, which emphasizes social and sociological issues and paints a more complete picture of the local historiography of that era. As the main topic of this research, we try to determine what were the factors that caused Guilan's local historiographers to emphasize their political tendencies in their works. Based on this question, we think that due to political conditions as well as serving in the court of rulers, historiographers viewed their works in the liaison of those rulers.