كليدواژه :
عناصر سنگين , شاخص غني‌شدن , عصاره‌گيري متوالي , ژئوشيمي خاك , ماده مادري
چكيده فارسي :
اين مطالعه با هدف ارزيابي نقش فاكتورهاي خاكسازي و شرايط مختلف ژئوپدولوژيكي بر توزيع و جزءبندي شيميايي عناصر انجام گرفت. براي اين منظور 15 خاكرخ بر روي مواد مادري مختلف شامل گرانيت (Gr)، بازالت (Ba)، آندزيت (An)، پورفيريت (Pr)، توفهاي آتشفشاني (Tu)، سنگ آهك (Li)، كنگلومرا-شيل (Cg)، شيل (Sh)، فيليت (Ph)، ماسه سنگ (Sa)، دولوميت (Do) و رسوبات آبرفتي (Qa) در اطراف زنجان حفر گرديد. غلظت و توزيع عناصر Cr، Co، Cd، Znو تا حدودي Pb بيشتر تحت كنترل فاكتورهاي سنگ شناختي است، در حاليكه عناصر Cu، Mnو Ni بيشتر تحت كنترل فرآيندهاي بيوژئوشيميايي قرار دارند. شدت تهي شدن عناصر به صورت Zn>Co>Cd=Pb>Mn=Cr=Ni=Cu بدست آمد. در مراحل اوليه تشكيل خاك، جنس سنگ بستر و كانيهاي موجود در آن و در مراحل بعدي، فرآيندهاي خاكسازي از قبيل آهك، اسيديته، ماده آلي و رس باعث ايجاد الگوهاي متفاوت غني شدن – تهي شدن شده است. توزيع عناصر در خاك هاي انتيسولز، مالي سولز و اينسپتي سولز به ترتيب تحت تأثير ليتولوژي مواد مادري، ماده آلي و توزيع مجدد آهك قرار دارد. در عصاره گيري متوالي، جزء باقيمانده جزء غالب در تمام عناصر بود. در مرتبه بعدي براي كبالت و نيكل، جزء اكسيدي، براي سرب، جزء كربناتي و براي مس و روي جزء آلي در اولويت قرار داشتند. فاكتور تحرك عناصر در افق سطحي خاكرخهاي مختلف به صورت Pb>Co>Ni>Cu>Zn بدست آمد. نتايج مربوط به عصاره گيري با DTPA عناصر مختلف براي سرب، مس، نيكل، روي و كبالت به ترتيب 2/04، 1/81، 0/84، 0/42 و 0/30 ميليگرم بر كيلوگرم مشاهده شد كه بيشترين مقادير آن در افق سطحي خاك ها بود.
چكيده لاتين :
The present study was aimed to evaluate role of Pedogenesis factors and Geo-pedological conditions on Distribution and Chemical speciation of some heavy metals. For this purpose, number of 15 profiles on different parent materials include Granite (Gr), Basalt (Ba), Andesite (An), Porphyritic (Pr ), Volcanic tuff (Tu) Limeston (Li), Conglomerates (Cg), Shale (Sh), Phyllites (Ph), Sandstone (Sa), Dolomite (Do) and Alluvium (Qa) were excavated around in Zanjan. The concentration and distribution of the elements Cr, Co, Cd, Zn and Pb are more controlled by lithogenic factors while elements Cu, Mn and Ni were affected by bio-geochemical processes factors. Depletion rate was obtained in order of following: (Zn>Co>Cd=Pb>Mn=Cr=Ni=Cu). In the early stages of pedogensis, bedrock and minerals and in its later stages, some soil processes such as calcium carbonate equivalent (CCE), acidity (pH), organic matter and clay create different patterns of enrichment-depletion. Distribution of elements in Entisols, Mollisols and Inceptisols, respectively, were controlled by parent material lithology, organic matter and redistribution calcium carbonated. In Sequential extraction, residual fraction was dominant component in all elements. For cobalt, nickel oxide fraction, for lead carbonate fraction, for copper and zinc, organic fractions were observed. Mobility factor for various elements in the surface horizons were (Pb>Co>Ni>Cu>Zn), respectively. results of extract measured by DTPA-extractible in various elements for lead, copper, nickel, zinc and cobalt were, 2.04, 1.81, 0.84, 0.42 and 0.30 mg/kg respectively and the highest value was observed in surface soil horizons.
