بازتاب طب در طوطي نامه نخشبي

Medicine as Reflected in Naghšabi’s tuti-nāma

طوطي­نامه اثر ضياء­ الدّين نخشبي است. نخشبي از عارفان و نويسندگان مشهور قرن هشتم بود. اين كتاب كه از آثار قرن هشتم است، از مجموعه داستان­ هاي عاميانه تشكيل يافته، به صورت داستان در داستان مي آيد. نخشبي در تحرير اين اثر از تمام دانش ­هايي كه اطلاع وافي داشته است، استفاده مي كند. استفاده از آيات قرآني، احاديث و اخبار نبوي، اشعار و امثال و حكم فارسي و عربي، استفاده از دانش­ هاي گوناگوني چون طب، نجوم، جواهرات، موسيقي و دين به وضوح احاطۀ وي را بر علوم مختلف آشكار مي­ سازد. اطلاع مؤلف از اين علوم سطحي نيست و هدفش تفنّن نبوده است. مي­ توان آگاهي ­هاي حوزۀ علوم طبّي وي را در سه دستۀ بيماري­ها، داروها و اصطلاحات طبّي جاي داد. اين نوشته گوشه­ اي از اطلاعات نخشبي را در كاربرد اين موارد بررسي مي­ كند. قابل ذكر است كه طوطي­ نامۀ نخشبي در سال 1372 به كوشش دكتر فتح‌ الله مجتبايي و غلامعلي آريا چاپ شده است؛ در اين پژوهش، ارجاع به صفحات از همين مأخذ نقل شده است.

Żiāʾ-al-Din Naghšabi, writer of tuti-nāma, was a well-known mystic and writer who lived a reclusive life in 8th century. tuti-nāma is a collection of interweaving folk tales. Naghšabi in writing his book involved all types of knowledge he had been familiar with including Quranic verses, prophetic traditions, Persian and Arabic poetry and parables, various sciences such as medicine, astrology, jewelry, music and religion. His knowledge in those different fields of science is not facile, however. He had learned them professionally and not just as a hobby. His acquaintance with medicine comprised three categories of diseases, drugs, and medical literature. This paper is an attempt to study his experience in medicine as he has applied it in writing tuti-nāma.