اقسام و القاب بهشت در قرآن و شعر فارسي تا قرن هشتم هجري

Various Types and Bynames of Paradise as Mentioned in Quran and Persian Poetry up to 8th Century (AH)

در ادب فارسي و در تفاسيري از قبيل اطيب ­البيان في تفسير­القرآن، ترجمه تفسير­ طبري و كشف ­الاسرار از هشت بهشت سخن به ميان آمده است؛ در حالي كه در دو روايت جداگانه اي كه از ابن عباس نقل شده از هفت بهشت بحث شده است و امام باقر (ع) در كافي، تعداد بهشت­ ها را چهار بهشت مي­ داند. علاوه بر ­اين آراء­ گوناگون در زمينه تعداد بهشت­ ها، اسامي آنها نيز به طور يكسان روايت نشده است؛ لذا در اين پژوهش به روش كتابخانه ­اي و با استفاده از ابزار فيش­ برداري و بهره ­گيري از فنّ تحليل محتوا، به بررسي انواع و اقسام بهشت­ در قرآن پرداخته شد و مفاهيم و تصاوير ارائه شده درباره آنها با شعر فارسي تا قرن هشتم هجري مورد بررسي قرار گرفت و مشخص گرديد كه بر خلاف تصوّر عمومي كه در ادبيّات فارسي نيز منعكس شده است در منبع وحي، از چهار بهشت جنّه­ العدن، جنّه ­النعيم، جنّه ­المأوي و جنّه ­الفردوس سخن به ميان آمده است و دارالسّلام، دارالقرار، علّييين و خلد، القاب اين چهار بهشت هستند كه به نادرست در اعتقاد عمومي و ادبيّات فارسي جزو اقسام هشت بهشت مطرح گرديده ­اند.

In Persian literature and annotated editions of Quran – like Atib Al-Bayan Fi Tafsir Al-Quran, Translation of Tabari Annotations, Kashf Al-Asrar – eight different paradises are talked about, while in two narrations by Ibn-e Abbas seven paradises have been mentioned, and Imam Baqer in Kafi has reduced this number to four. This is not, however, the matter of numbers, the names for them are various too. The present research, which is based on library resources and references, has investigated various types and names of Paradise as mentioned in Quran and in Persian poetry up to 8th century (AH). The results revealed that despite common beliefs, there are only four Paradises in Quran: Garden of Eden, Garden of Bliss, Garden of Abode, and Garden of Firdaus, which are titled as Dar Al-Salam, Dar Al-Qarar, Elliyin and Khuld respectively. However, it is a misbelief in common sense and Persian literature that they are altogether eight paradises.