سنجش عناصر سنگين در برگ درختان سالم و خشكيدۀ بلوط ايراني (Quercus brantii Lindl.) در منطقۀ جنگلي هلن استان چهارمحال و بختياري

Measuring of heavy elements in leaves of healthy and unhealthy Brant`s oak (Quercus brantii Lindl.) trees in Helen area of Chaharmahal and Baktiari province

پديدۀ زوال بلوط در جنگل‌هاي زاگرس، سطح گسترده‌اي را متأثر كرده است. آلاينده‌هاي موجود در گردوغبار، از مهم‌ترين عامل‌هاي زوال گونه‌هاي جنگلي زاگرس اعلام شده‌اند. در اين پژوهش با هدف ارزيابي تأثير گردوغبار بر زوال درختان بلوط (Quercus brantii Lindl.)، در ابتداي بهار 1395، شش تلۀ رسوب‌گير در منطقۀ هلن نصب و در پاييز، نمونه‌هاي گردوغبار از تله‌ها جمع‌آوري و پس از توزين، مقدار عناصر سنگين موجود در آنها اندازه‌گيري شد. در دو جهت جغرافيايي غالب (شمالي و جنوبي)، سه خط ‌‌نمونه با فاصله‌هاي ثابت در ابتدا، وسط و انتهاي منطقه پياده و در هر خط ‌نمونه سه قطعه ‌نمونۀ دايره‌اي 1000 متر مربعي در سه طبقۀ ارتفاعي 1800-1500، 2000-1800 و بالاتر از 2000 متر از سطح دريا برداشت شد. در هر قطعه ‌نمونه، از پنج درخت سالم و ناسالم، نمونۀ مركب برگ تهيه و مقدار عناصر سنگين (سرب، كادميوم، نيكل، آرسنيك و جيوه) آنها اندازه‌گيري شد. نتايج نشان داد كه مقدار كادميوم و سرب در برگ درختان سالم به‌ترتيب 0/235 و 0/174 و در برگ درختان ناسالم به‌ترتيب 0/339 و 0/219 ميلي‌گرم بر كيلوگرم بود و اين اختلاف معني‌دار شد (0/01 ≤ p). درختان بلوط جهت جنوبي نسبت به جهت شمالي عناصر سنگين بيشتري را جذب كردند و اين اختلاف براي سرب و كادميوم در سطح اطمينان 99 درصد و براي آرسنيك در سطح اطمينان 95 درصد معني‌دار بود. به‌نظر مي‌رسد تنش ناشي از جذب عناصر سنگين يكي از عامل‌هاي زوال بلوط باشد. نتايج اين پژوهش نيز تأثير عناصر سنگين موجود در گردوغبار بر سلامت درختان بلوط را نشان داد.

Oak decline is a complex phenomenon affecting vast areas of Zagros forests. Dust is the most important factors in the decline of Zagros forest. In order to assess the impacts of dust on oak decline, six dust traps were installed in Helen protected area at the beginning of spring 2016. Dust samples were collected using the traps surface in autumn. The weight of dust samples and the amount of heavy metals were measured in the laboratory. Three transects (replicates) with fixed distances were designed in each of northern and southern directions. In each transect, three circular plots (with an area of 1000 m2) were laid out in three altitudinal ranges (1500-1800, 1800-2000, and more than 2000 meter a.s.l.). In each plot, leaf samples of five trees were collected from healthy and unhealthy trees, and the amounts of heavy elements including lead, cadmium, nickel, arsenic and mercury were measured. The results showed that cadmium and lead in leaves of healthy and unhealthy trees had a significant difference and the amount of these elements in the leaves of healthy tree was more than unhealthy trees. Higher amounts of heavy metals were absorbed by oak trees located in the southern aspect compared with those in the northern one. Moreover, the amounts of intercepted cadmium and lead had significant differences. It seems that the stress caused by the absorption of these heavy elements in the leaves of trees is one of the most important factors for oak trees decline.