خاطرات ناصري و خطرات و يكتوريايي : تحليل خاطرات سفر فرنگستان در گفتمان روابط خارجي ايران و انگلستان

نقش ارتباطي ادبيات و خاطرات سياحت گران، به ويژه آنچه در سفرنامه ها آمده است در شكل دهي به گفتمان هاي فرهنگي و سياسي بين الملل همواره مورد توجه مورخان و سياست مداران بوده است. به نظر مي رسد كه بازتاب، انتشار و ترجمه خاطرات سفر فرنگستان، آن هم براي نخستين بار به قلم شخص اول ايران، به طور همزمان عامل شناخت و ابزار نفوذ خارجي شده است؛ به ويژه آنكه خاطرات و تبعات ديدار اول و دوم ناصرالدين شاه از انگلستان در روزگار استعماري ملكه ويكتوريا موجب گسترش روابط همه جانبه دولتمردانش با ايران شده است. اين در حالي است كه گزارش ناصرالدين شاه مواضع سياسي و ابعاد اقتصادي چنان سفرهايي را مسكوت گذاشته است. در اين نوشتار با كاربست تحليل گفتمان در روابط سياسي، اقتصادي و فرهنگي ايران و انگلستان مي خواهيم به ناگفته هاي خاطرات سفر ناصرالدين شاه و روابط في مابين تا حدي دست يافته و با رويكرد انتقادي به متن خاطرات، محتواي آن را با خاطرات همراهان، تاريخ نگاري ها، مستندات تاريخي و بازتاب هاي مطبوعاتي در عهد ناصري بسنجيم و تناقض هاي متني موجود را با تحليل گفتمان فرامتني رفع كنيم. البته با مطالعه چنان نگارشي مي توان به نگرش مرعوب راوي متن دست يافت و به روحيات، علايق، تلقي ها و ترس هايي كه حاصل نفوذ و سلطه قدرت در رفتار و گفتار سياسي او است، پي برد. در مجموع، روابط تنها به غرب گرايي و مظاهر مدنيت ايرانيان محدود نمانده، از سوي ديگر هويت انگليسي را در بستر علمي تمدني اش شكل داده است