گفتمان سلفي معاصر در جهان عرب ؛ زمينه هاي خيزش و منظومه معنايي

گفتمان سلفي با وجود آن­كه با منازعة درون­ گفتماني و برون ­گفتماني درگير است، اما از زمان وقوع جنبش‌هاي انقلابي عربي تاكنون توانسته از حوزه گفتمان­ گونگي خارج شود. اين­كه كدام زمينه­ ها باعث خارج شدن گفتمان سلفي از حاشيه شده و منظومة معنايي و موانع فراروي تبديل اين گفتمان به گفتمان مسلط چيست، سؤال اصلي مقاله حاضر است. فرضيه اين مقاله اين است كه كنش­گران گفتمان سلفي، طي يك دهة اخير، با استفاده از فرصت‌هاي معناساز مهمي چون شكست پروژه انقلاب و وحدت عربي، شكست از اسرائيل، تقويت اقتدارگرايي و فاصله گرفتن از دموكراسي و حركت به سمت نظام سرمايه‌داري ليبرال، حمايت برخي حكومت­هاي عربي و نيز انقلاب ارتباطات، از حاشيه به متن آمده‌اند و با تكيه بر مباني فقهي گفتمان سلفي، اعتبار و دست­رسي اين گفتمان را گسترش داده، نظام معنايي نسبتاً منسجمي ارائه كرده، بخش زيادي از جوامع عربي را سوژة خود ساخته يا برخي ديگر را دچار چندپارگي هويتي كرده و از سوژگي گفتمان‌هاي سياسي رقيب خارج كرده‌اند. سلفيه توانسته است با مفصل‌بندي دال‌هاي «اجتهاد»، «اتباع»، «نص»، «سلف صالح»، «سنت نبوي»، «نجات مؤمنان» و «تكفير»، پيرامون دال مركزي «توحيد»، گفتماني منسجم و متمايز از ساير گفتمان‌هاي موجود در عرصة جهان عرب ايجاد كرده و با بهره‌گيري از زمينه‌هاي اجتماعي و سياسي و حمايت‌هاي حكومت‌هاي عربي، سوژه‌هاي بيش­تري را به­ سوي خود جذب كند. اما اين گفتمان، در درون با منازعات داخلي جدي روبه‌رو بوده و ‌خرده‌ گفتمان‌هايي متفاوت با تفاسيري متناقض از آن، سر برآورده‌اند. ضعف برخي از تزهاي سلفي و ناتواني آن در همراهي با خيزش فكري و رقابت فرهنگي، به­ ويژه در دوران جهاني‌شدن و سرعت و انقلاب اطلاعاتي، چالش‌هاي عمدة پيش روي سلفيه است. اين گفتمان، به جاي آن­كه براي حل مشكلات زندگان تلاش كند، در حل مشكلات مردگان باقي مانده است. ابزار تحليل در اين پژوهش، منظومة مفاهيم تحليل گفتمان لاكلاو و موفه است.