ارزيابي و تحليل آسيب‌پذيري كالبدي سكونت گاههاي روستايي در برابر زلزله (مطالعه موردي: روستاهاي شهرستان يزد)

Evaluation and analysis of physical vulnerability of rural settlements against earthquake disaster (Case Study: Rural of Yazd county

مخاطرات طبيعي از ديرباز گريبان گير بشر بوده و هميشه قسمتي از تاريخ زندگي بشر را تشكيل داده است. در ميان پديده هاي خطر آفرين، زمين لرزه هاي ويرانگر مسئول بيشترين شمار كشتار انساني و زيان مالي بوده اند. اين در حالي است كه هم اكنون حدود يك چهارم جمعيت ايران در سكونت گاههاي روستايي سكونت دارند و از طرفي، استقرار روستاها در نزديكي يا بر روي خطوط گسل فعال، ضرورت دارد تا به لحاظ ميزان آسيب پذري مورد واكاوي علمي قرار گيرند از اينرو هدف اين پژوهش نيز ارزيابي آسيب پذيري كالبدي سكونت گاههاي روستايي در شهرستان يزد در برابر زلزله است. روش تحقيق حاضر توصيفي – تحليلي بوده كه ابتدا به جمع آوري اطلاعات مكاني و گرافيكي (نقشه) و تعيين موقعيت سكونت گاههاي روستايي مورد مطالعه در شهرستان يزد پرداخته شده و در مرحله بعد براي تحليل و ارزيابي داده ها و شاخص هاي مورد مطالعه از مدل تصميم گيري چند معياره Topsis و تحليل سلسله مراتبي (AHP) استفاده شد. نتايج نشان داد كه كليه روستاهاي مورد مطالعه دهستان فجر (عيش آباد، سعيدي، شحنه و خيرآباد به ترتيب با مقدار 0/99 ،0/9 ، 0/87 و 0/75) در برابر وقوع زلزله داراي آسيب پذيري كمتر و كليه روستاهاي دهستان اله آباد (شامل حسين آباد، اكرم آباد ، اله آباد، فهرج و ده نو و محمد آباد به ترتيب با مقدار 0/03 ، 0/33، 0/36 ، 0/44، 0/52 و 0/6) به غير از روستاي طامهر از آسيب پذيري بيشتري در برابر زلزله دارند. افزون بر اين بر اساس نتايج اكثر سكونت گاههاي روستايي مورد مطالعه قدمتي بيش از 20 سال، كيفيت سازه از نوع تير چوبي و گلي، شبكه دسترسي نامناسب و... از يك طرف و عدم بيمه مساكن روستايي در برابر مخاطرات طبيعي عاملي هستند كه ضريب آسيب پذيري را افزايش مي دهند. به همين دليل جهت بهبود وضعيت كالبدي نيازمند نوسازي و مقاوم سازي، برنامه ريزي مناسب و حمايت مديران و برنامه ريزان امر مي باشند.

Human beings have always been subject to the natural hazards as a permanent part of their life. Among them, devastating earthquakes are responsible for a large number of human casualty and financial losses. About a quarter of rural populations in Iran live in villages close to active geological faults. It necessitates a serious attention about the rate of vulnerability of such settlements. The present study aims to evaluate the physical vulnerability of rural settlements against earthquakes in Yazd County. A descriptive-analytical method is applied. Collected data include the spatial, graphical and locational data. Two models were used for data analysis: Topsis MDM and AHP. The results showed that all villages in Fajr rural district were less vulnerable against earthquake occurrence. In contrast, all villages in rural district of Allah Abad, except the village of Tamehr, were more vulnerable against earthquakes. Results also indicated that the age of most rural buildings were more than 20 years and their low-quality materials mainly include wood and mud. In addition, insufficient access to the networks and the lack of rural housing insurance are the other factors to increase the risk of vulnerability of rural settlements. For these reasons, it is necessary to encourage modernization and rehabilitation of buildings, selecting appropriate planning programs and supporting new ideas.