نمودِ عرفان (گنوس) مانوي در شاهنامۀ فردوسي

The Relation between ?Satisfaction? and ?Happiness? in Islamic Mysticism

با درنگ در شاهنامه با گونه­اي باور روبه­رو مي­شويم كه مي­توان آن را انديشه­هاي گنوسي نام نهاد. اين نگرش گنوسي، تفكّري است جهاني كه در سدۀ نخستين مسيحيّت رواجي چشم­گير داشته است و در مصر، روم، اسكندريه، جنوب عراق و فرارودان گسترش يافته است و در ايران بايد مانويان را نمايندۀ اين گروه پنداشت كه آراي آنـان در شاهنـامه راه يـافته است؛ چنان­كـه ضحّاكِ شاهنامه جنسيّتي مادينه همچون آزِ مانويان مي­يابد و مارهايِ رُسته بر دوش ضحّاك نيز همان فرزندان مردمان­اند (فرزندان اشقلون و پيسوس) كه بنا بر انديشۀ ماني اساسِ اهريمني دارند و تن آنان دربردارندۀ آز است كه در پيكرۀ دو مار، بر دوش ضحّاك نمايان مي­شوند و نمي­توان جلوي رشد آن­ها را گرفت. كيخسرو نيز چهره­اي گنوسي­وار دارد كه در پي آشنايي با هومِ پشمينه­پوش، نه تنها پادشاهي؛ كه جهان را رها مي­كند و در اثر مُردنِ پيش از مرگِ واقعي، آن­گونه كه مانويان معتقد بودند، زنده پيش يزدان مي­رود. لهراسب نيز به سرشت اهريمني جهان آگاه است و از همين روي، نه تنها از پادشاهي؛ كه از جهان كناره مي­گيرد و در آفرين­خانۀ بلخ هيكل مي­بندد (مرگ عرفاني مانويان/ مُردنِ پيش از مرگ) و مـانند مار اَمّوي مانوي، در مقابل خورشيد نيايش مي­كند. اسكندر نيز پس از آشنايي با پزشك (گنوسيانِ بزرگ خود را پزشك مي­گفتند) روي به گياه­خواري مي­آورد و از زنان دوري مي­كند كه اين كُنش­ها، كردارهايي گنوسي (عرفاني) است.

Searching in Shahname on faces wit a kind of thought which can be called Gnostic. These thoughts which make Gnosis are those which are universal , and during first centuries of Christianity were very widespread in Egypt , Rome, Alexandria, Southern Iraq, and Mesopotamia. In Iran, one can take Manavian as the representatives of Gnosis whose ideas are seen in Shahname so that Iraj Sees the world as evil being and for that reason leaves kingship.Keykhosro is another Gnostice that his acquaintance with Epicoric Hoom makes him leave not only the kingship but also the whole world and as a result of dying before the real death, which is a Manavi belief, goes to God alive. Lohrasb, also, comprehends the evil nature of the world and leaves kingship and in Afrin_Khane in Bacteria ties the Hekal) dies, the mystical death of Manavi People) and like Maramoo who followes Manav prays against the sun. Alexander goes to regetaion after knowing the physician) the distivguished Gnostics called themselves as physician) and denies the women which , all these activities, are Gnostic.