پديد آورندگان :
ميرزاعلي، محمد دانشگاه پيام نور تهران , نظري، عبدالحميد دانشگاه پيام نور گنبدكاووس , اونق، مجيد دانشگاه علوم كشاورزي و منابع طبيعي
كليدواژه :
آسيب‌پذيري , تاب‌آوري , تاب‌آوري كالبدي , سيل , حوضه آبخيز گرگانرود
چكيده فارسي :
امروزه نگرش به مخاطرات طبيعي تغييرات چشم گيري داشته و ديدگاه غالب از تمركز بر كاهش "آسيب‌پذيري" به افزايش "تاب‌آوري" تغيير يافته است. مطابق آمارها، سيل و طوفان بيشترين خسارات و تلفات را به جوامع بشري واردكرده است. اين امر در كشور و استان گلستان نيز صادق است. زيرا، نتايج بررسي‌ها در زمينه مخاطرات طبيعي اين استان نشان مي‌دهد كه 215 روستاي آن، در معرض خطر دائم سيل قرار دارند. اگرچه طي سالهاي اخير در اين استان غالباً تدابيري با رويكرد كاهش آسيب‌پذيري و با تاكيد بر ابعاد كالبدي روستاها اتخاذ شده ولي از منظر سنجش تاب‌آوري در مواجهه با مخاطرات سيل، از بُعد كالبدي نيز اقدام موثري صورت نگرفته است. لذا، هدف از اين تحقيق تعيين و سنجش رابطه بين عوامل و مولفه‌هاي كالبدي و ميزان تاب‌آوري جوامع روستايي در مواجهه با مخاطرات سيل در حوضه آبخيز گرگانرود است. اين پژوهش از نوع مطالعات كاربردي بوده و به روش توصيفي- تحليلي انجام گرفته است. جامعه آماري شامل 106 روستا با تعداد 22942 خانوار است كه با روش نمونه‌گيري خوشه‌اي چندمرحله‌اي و تصادفي در كنار بهره‌مندي از فرمول كوكران، تعداد 31 روستا با 318 خانوار بعنوان حجم نمونه تعيين شد. يافته‌هاي تحقيق نشان مي‌دهد هرچقدر فاصله بافت و كالبد روستا از رودخانه بيشتر باشد، ميزان تاب‌آوري روستائيان نيز افزايش مي‌يابد. اين امر در خصوص تاب‌آوري اجزاي كالبدي روستا از جمله فاصله واحدهاي مسكوني، مزارع و باغات و نيز ساير مستغلات تا رودخانه نيز صادق است. همچنين، معابر روستايي با بهبود كيفيت پوشش معابر، به همراه افزايش طول كانيوو و جدول‌كشي، مي‌توان شاهد كاهش آسيب‌پذيري و متعاقباً موجب بهبود تاب‌آوري كالبدي روستاها بود. گفتني است، با افزايش عمر مساكن از ميزان تاب‌آوري خانوار روستايي كاسته مي‌شود. به‌طوري‌كه، احداث خانه‌هاي نوساز و توجه به طرح‌هاي بهسازي مسكن و اقدامات مقاوم‌سازي بنا مي‌تواند تاب‌آوري آنها را در برابر مخاطرات سيل بهبود بخشد. همچنين، نتايج تحقيق نشان مي‌دهد كه تاب‌آوري روستاهاي منطقه در بُعد كالبدي كمتر از حد متوسط با ميانگين 2/89 بوده كه در اين بين، خانوارهاي روستايي زيرحوضه‌هاي چهل‌چاي، قورچاي و تيل‌آباد داراي تاب‌آوري كالبدي در متوسط بوده و اكثر خانوارهاي روستايي زيرحوضه‌هاي سفلي‌گرگانرود، محمدآباد-زرين‌گل، مادرسو و قرناوه، داراي تاب‌آوري كالبدي ضعيفي مي‌باشند.
چكيده لاتين :
Nowadays, recognizing the ways to achieve sustainability has
dramatically changed through different patterns of vulnerability
reduction in rural planning and disaster management. The attitude
to natural hazards has also changed, and the dominant view has
shifted from focusing on reducing "vulnerability" to improving
"resilience". According to figures, "floods", storms and earthquakes
have caused the greatest damages and casualties to human societies.
Iran and Golestan province are not exceptional. Results of the
present study show that 215 villages are facing the permanent
danger of flood. In recent years, measures have been taken to
reduce vulnerability, especially in case of physical dimensions of
villages in Golestan province; however, enough attention has not
yet been paid to effective attempts for measuring resilience against
the flood risks. Therefore, based on systemic and sustainable
development approaches the main goal of the present research is
analyzing and measuring the relations between physicalenvironmental,
economic, social, and institutional factors of rural
communities with the rate of their resilience against flood in
Gorganroud watershed. This research is a fundamental-applied
study and has been completed based on a descriptive-analytical
method. The study area contains 106 villages with 22,942
households. Using multistage and random cluster sampling and
Cochran formula, 31 villages with 318 households were selected as
the sample size. Validity of the questionnaire was verified using the
Delphi method and the reliability of the questionnaire was
confirmed by the total amount of Cronbach's alpha coefficient for
the rural household questionnaire α1= 0.86 and for the rural
managers (Dehyar) questionnaire α2= 0.89. The overall results of
the present research showed that there is a significant relationship
between the environmental-physical, and social components of the
study areas and the resilience of the inhabited communities against
the floods. But there is not a meaningful relationship between the
economic components of these villages and the resilience of their
inhabitants in dealing with floods. Meanwhile, the average
resilience of various dimensions of entire sub-basins of the study
area was often ranked as "moderate to weak" grouping. The
average figures for resilience of various dimensions were as
follows: environmental-physical 2.89, social 3.68, institutional 2.92
and economic 2.64. These figures confirm the “moderate to weak”
grouping of the area against flood resilience. In conclusion, it can be
said that rural households in sub-basins of ChehelChai, Ghurechai
and TilAbad and Sofla of Gorganrood have an overall moderate
resilience, and rural households in sub-basins of Madarsoo, Rudbar-
Mohammad-Abad-Zaringol and Sarisoo locate at an overall weak
resiliency group.
