مباني منطقي طراحي سيستم خط‌ مشي‌گذاري دولتي براي تحقق عدالت حق‌مدار (بر اساس نهج‌البلاغه)

اين مقاله حاصل پژوهشي است كه با عنوان «طراحي سيستم خط‌ مشي‌گذاري دولتي براي تحقق ‌عدالت ‌اجتماعي،‌ بر مبناي‌ مدل حكومت‌ حق‌مدار علوي ‌در نهج‌البلاغه» انجام‌ ‌پذيرفته ‌است. در اين پژوهش، پنج فرضيه مدنظر قرار گرفته‌اند كه بر «ويژگي‌هاي اهداف»، «نحوه تدوين دستور كارها و شكل‌دهي به خط‌ مشي‌ها»، «ماهيت روش‌ها و رويه‌هاي اجرايي»، و «نحوه ارزيابي سيستم خط‌ مشي‌گذاري حق‌مدار» دلالت دارند؛ ضمن اين‌كه‌ در فرضيه پنجم بر «حساسيت اعضاي جامعه به حق‌طلبي و عدل‌پذيري»، به مثابه يكي از عوامل بسيار مهم مؤثر بر استقرار و پايداري حكومت عدل تأكيد شده است؛ زيرا پيامد نهايي فعاليت هر سيستم خط‌مشي‌گذاري در جامعه ارزيابي مي‌شود و اعضاي جامعه از مهم‌ترين عوامل مؤثر بر استمرار فعاليت سيستم حكومتي حق‌مدار محسوب مي‌شوند. در اين تحقيق، علاوه بر تحليل محتواي مباحث مربوط به عدالت در نهج‌البلاغه، از روش تحليل منطقي، براي استخراج اصول منطقي مبنايي معرف عدالت حق‌مدار استفاده شده است. حاصل كار، دستيابي به مجموعه‌اي از اصول و مباني منطقي است كه مي‌توان ويژگي‌هاي اصلي سيستم خط‌ مشي‌گذاري حق‌مدار را بر مبناي آن تعريف كرد. اگرچه اين تحقيق بر مبناي متن نهج‌البلاغه انجام‌ شده، اما رويكرد ايدئولوژيك نداشته‌و با رويكرد علمي كمال‌جويانه، در صدد دستيابي به متقن‌ترين و منقح‌ترين وجوه معرف عدالت حق‌مدار بوده است. از اين‌رو، در جريان آن از روش تحليل منطقي استفاده شده است؛ روشي كه قابليت دارد براي تحليل هر متني مورد استفاده قرار گيرد و اگر اين كار با نهج‌البلاغه انجام‌ شده، توفيق محقق بوده كه به يكي از بهترين و غني‌ترين منابع معرف عدالت حق‌مدار دست يافته است. حاصل كار، تدوين نظام منطقي نهايي است كه بر پنج اصل توحيد، برابري مبتني بر يكساني در خلقت، آزادي و اختيار ناشي از همانندي در خلقت، تناسب حق و تكليف،و تسهيل كمال‌گرايي بنيان نهاده شد و با استناد به نهج‌البلاغه، نوزده قضيه از اصول فوق استنباط گرديد كه با تشريح برخي ابعاد نظريه عدالت حق‌مدار، امكان تعيين شاخص‌هاي غالب طراحي سيستم را فراهم مي‌آورند. براساس اين پنج اصل و قضاياي استنباط شده از آن‌ها، عدالت آميزه‌اي از برابري و آزادي است كه بر پايه توحيد و اعتقاد به يكساني خلقت، ثبات يافته، با تأكيد بر ضرورت تناسب حق و تكليف پويا و منعطف گشته، با معطوف شدن به كمال‌گرايي جهت مي‌يابد. بنابراين آموزه حق‌مدار، تحقق عدالت را مستلزم تمهيد شرايط دستيابي همه آحاد جامعه به حق خود در برخورداري از امنيت كامل، رفاه نسبي، و آگاهي كافي مي‌داند.