ديرينه‌شناسي ؛ راهبردي كيفي در تحقيقات علوم انساني

يكي از ويژگي‌هاي تحقيقات علوم انساني، در اين دوران، توجه به روش‌هاي تحقيق كيفي است كه به لحاظ تعمق در پيچيدگي واقعيت، كارآمدي خود را در عمل نشان داده است. راهبرد ديرينه‌شناسي، در رويكردي پساساختارگرايانه، بدون مفروض گرفتن اينكه روابطي پيشاپيش تعيين شده باشد، شبكة مناسباتي را مي‌كاود كه در شكل‌گيري مفاهيم، به شيوة عملي نقش ايفا مي‌كند. اين روش، در واقع تحليلي تاريخي است كه چارچوبي جديد براي مطالعات علوم انساني فراهم مي‌كند. اين قرائت متفاوت از تفسير تاريخي متضمن پيچيدگي و دقت روش‌شناسانه‌اي است كه مي‌كوشد كاركردهاي كلان فلسفي را در چارچوب‌هاي نهادي و اجرايي، به جزئيات زندگي تجربي مربوط سازد. هدف اين مقاله معرفي اين راهبرد به شيوه‌اي است كه در تحقيقات علوم انساني مؤثر و كاربردي باشد. راهبرد ديرينه‌شناسانه كه در ديدگاهي تكثرگرايانه، ضمن كاوش در ناخودآگاه تاريخي، در كشف ابعاد گوناگون و متفاوت شكل‌گيري واقعيت مي‌كوشد، از چهار جنبة اساسي بررسي مي‌شود. بخش اول با عنوان «شكل‌گيري موضوع»، متغيرهاي دخيل در اين قسمت را در سه زيرگروه مطرح مي‌كند. سپس شيوه‌هاي تثبيت اين موضوعات، در نهادها و سازمان‌ها، ذيل عنوان «شكل‌گيري قطعيت سبك‌هاي بياني»بررسي مي‌شود. در بخش سوم، چگونگي شكل‌گيري مفاهيم مربوط به هر حوزه تحليل مي‌شود. بخش پاياني، با عنوان «شكل‌گيري راهبردها»، با فرض اينكه هيچ محدوده‌اي نفوذ ناپذير نيست، راه‌هاي ايجاد شكاف و شرايط تغيير در موضوع مورد نظر را بررسي مي‌كند. نتيجة اين مقاله ضمن توضيح دقيق اين راهبرد براي استفاده در پژوهش‌ها، دستيابي به سطحي چندبعدي از تفكر است كه هم مي‌تواند زمينه‌ساز پرورش خلاقيت قرار گيرد و هم با ارائة آرشيوي از پاسخ‌هاي مناسب، كار آيي تحقيقات اين حوزه را دو چندان مي‌كند.