نظريه جنگ عادلانه و اخلاق مداري در جنگ در ميان مسلمانان (برپايه آداب الحرب ها)

The Theory of Justly War and Ethics among Muslims (Based on Ādāb al-Harbs)

متون و آثار آموزشي نظامي (آداب الحرب ها) ، به مثابه مهم ترين متون تخصصي نبرد تاكنون، در بررسي هاي تاريخ جنگ و خشونت جمعي در قرون مياني تاريخ اسلام چندان موردتوجه قرار نگرفته اند. اين متون افزون بر داده هاي تخصصي مرتبط با جنگ، دربردارنده اطلاعات ارزشمندي درباره موضوعات و مسائل پيراموني جنگ است. اين منابع براي بررسي هاي تاريخي در حوزه اخلاق جنگ بسيار كارآمد و راه گشاست؛ آن چنان كه مي توان با غور در اين دسته از ميراث مكتوب اسلامي، تصويري از اخلاق جنگ و جنگاوري در تمدن اسلامي نيز به دست داد. در جهان امروز، دست كم از نيم قرن پيش به اين سو پاره اي تلاش هاي نظري براي توجيه و توضيح چگونگي و چرايي جنگ ها به عمل آمده است. تولد نظريه هايي هم چون جنگ عادلانه از نتايج اين تلاش هاست. در اين مقاله، با تمركز بر آداب الحرب هاي شناخته شده اسلامي ضمن معرفي نظريه جنگ عادلانه، انطباق آن با بايدها و نبايدهاي اخلاقي جنگ از منظر مولفان اين متون آموزشي نشان داده شده است. بر اساس اين بررسي تاريخي به نظر مي رسد جنگ عادلانه پيشينه اي اسلامي نيز داشته است؛ افزون بر اين، در اين پژوهش به جنبه ها و وجوه ديگري از اخلاق جنگ در اين آثار مكتوب قرون مياني تاريخ اسلام (قرن دوم تا قرن نهم هجري قمري) پرداخته شده كه در قالب توصيه هاي اخلاقي به فرماندهان و جنگ جويان آمده است.

The military training texts and works (Ȃdȃb al-Ḥarbs), have not yet been amongst the investigations related to the history of war and violence in the Islamic Middle Ages. In addition to the especial data about wars, those texts contain of the valuable information about the war peripheral issues. So, they are highly fruitful for the historical studies on the ethics of war. By considering this category, one can also study the ethics of war and warfare in Islamic civilization. Nowadays, at least since the last decades, some theoretical attempts have been made to justify and explain how and why the wars have taken place. The birth of the theories such as “just war theory” is the result of those efforts. In this article, focusing on Adab al-Harb texts, while introducing the “just war theory”, its compatibility with the moral dilemmas of the war from the perspective of the writers of those texts have been examined. According to this historical survey, it seems that the just war has had Islamic backgrounds as well. In addition, this research has been dealt with some aspects of the ethics of war in Islamic military training texts which are addressed to commanders and fighters in the form of moral advices.