بررسي و سنجش برهان وجودشناختي بر مبناي دو نظرية معقولات ثانيه و نفسالأمر در فلسفة اسلامي

Analysis and Criticism of Ontological Argument

برهان وجودي يا وجودشناختي به دسته‌اي از استدلال‌هاي عقلي بر اثبات وجود خدا در فلسفة غرب اطلاق شده است كه در آن‌ها كوشش مي‌شود از خود مفهوم خدا يا واجب‌الوجود در ذهن انسان، و نه از ويژگي‌هاي مخلوقات خارجي، مستقيماً وجود خارجي خدا نتيجه گرفته شود. طرح برهان وجودي به معناي دقيق كلمه، با آنسلم در قرون وسطاي مسيحي آغاز شد. اين برهان با تقريراتي از سوي برخي از متفكرين غربي همراه بوده است. همچنين متفكران غربيِ ديگري اين برهان را به چالش كشيده‌‌اند. در جهان اسلام نيز نقض و ابرام‌هايي در باب برهان وجودي انجام شده است. در نوشتار حاضر، دو تقرير دكارت از برهان وجودي مطرح خواهد شد. كانت بر دو تقرير اين برهان، سه نقد وارد ساخته است. آيت‌الله جوادي آملي ضمن نقد و رد نقدهاي سه‌گانة كانت، مهم‌ترين نقد را بر برهان وجودي وارد كرده و نهايتاً آن را مغالطه دانسته و رد كرده است. به‌نظر مي‌رسد تقرير اولِ برهان وجودي، قابل رد است، بااين‌حال مي‌توان با اتكا به نظرية معقولات ثانيه و نظرية نفس‌الأمر در فلسفة اسلامي به نحوي از تقرير دوم اين برهان دفاع كرد.

Ontological argument in western philosophy is some arguments for the existence of god in which one tries to approve directly the existence of god from the very notion of god or necessary being in one’s mind – not from characteristics of external beings. Anselm of Canterbury was the first thinker who proposed the idea of ontological argument in medieval philosophy. Different versions of the arguments have been laid forth by some western thinkers; however, some others criticized these kinds of arguments. In Islamic world a similar situation can be seen; some reject all versions of the argument but some agree that a particular description of it can be acceptable. In this paper, firstly, two Cartesian versions of ontological argument and their three Kantian criticisms are explained; secondly, different criticisms of Javadi-Amoli are described. Javadi-Amoli criticized three Kantian criticisms and the second version of ontological argument and finally said that, the argument is fallacy. The paper, then, reviewed all the above ideas in this regard and proved that according to two theories in Islamic philosophy, i.e. Maqulaat-e-Thaani and Nafs ul-Amr, the second version of ontological argument can be acceptable