خودانگيختگي در فلسفۀ نقّادي كانت و فلسفۀ لايبنيتس

Spontaneity in philosophical system of Kant and Leibniz Am rolah Moein

خودانگيختگي، مفهوم اصلي در مبحث آزادي در نظام فلسفي كانت و لايبنيتس است. لايبنيتس اين مفهوم را شرط ضروري آزادي و اختيار مي‌داند و عموماً آن را در جايگاه نفي و ردّ هر نوع ضرورتي تعريف ميكند. طبق نظر لايبنيتس هر جوهري صرفاً علّت حالات خودش است؛ بنابراين هر تغييري كه در آن رخ دهد به گونهاي خودانگيخته حادث ميشود. مفسّران فلسفۀ لايبنيتس، دو نوع خودانگيختگي را در فلسفۀ او مشخّص كرده‌اند: خودانگيختگي مونادي و خودانگيختگي عامل. كانت از سنّت لايبنيتسي اين ديدگاه را پذيرفت كه خودانگيختگي نه تنها اصل دروني عمل است، بلكه ذهن را جوهر انديشنده ميشناساند، اما با معرّفي دو نوع خودانگيختگي مطلق و نسبي، اين مفهوم را تبيين ميكند. فاهمه وقتي به متعلّق تجربهاي كه بايد در مقولات آورده شود، ارجاع ميكند به صورت نسبي خودانگيخته است. عقل در قانونگذاري، پيروي و ترويج قانون اخلاقي مطلقاً خودانگيخته است، اما همين عقل وقتي در تأثير اصول ناهمگون و تجربي طبيعت حسّي باشد، به شكل نسبي خودانگيخته است. قوّۀ حكم نيز وقتي بتواند تنها به متعلّق تجربۀ واقعي ارجاع شود، به صورت نسبي خودانگيخته است.

spontaneity is a key concept of freedom in Kant and Leibniz philosophy. Leibniz defends spontaneity as a necessary condition for freedom, and defines it generally in terms of the absence of constraint. According to Leibniz, every substance is sole cause of all of its own states thus every change that occurs in it occurs spontaneously. Two type of spontaneity in Leibniz is determined by his commentators monadic spontaneity and agent spontaneity. Kant, from the Leibnizian tradition took the idea that spontaneity is not only the inner principle of action but also characterizes the subject as a thinking substance. But Kant explains the spontaneity by introducing two kinds of spontaneity, relative and absolute. The understanding is relatively spontaneous when it refers to an object of experience that must be subsumed under categories. Reason is absolutely spontaneous in legislating, in following and in incorporating moral law but is relatively spontaneous when it is affected by the empirical and heterogeneous elements of sensible nature. the power of judgement is relatively spontaneous when it can refer only to the object of an actual experience.