فارابي و پارادوكس منون در رسالۀ الجمع بين رأيي الحكيمين

Al-Farabi and the Paradox of Meno in the Harmonization Treatise

افلاطون در محاورۀ منون مسألۀ معرفت شناختي «امكان تحقيق» يا تعليم و تعلّم را مطرح مي­كند كه نزد اهل فن به پارادوكس منون يا تحقيق مشهور است. طبق اين پارادوكس، ما آدميان يا چيزي را مي­شناسيم يا نمي­شناسيم؛ ليكن در هر دو صورت، امكان تحقيق و پژوهش منتفي است. افلاطون در محاورۀ نامبرده، معضل را با قول به نظريۀ «معرفت، يادآوري است» مي­خواهد حلّ كند. ارسطو نيز با پارادوكس منون روبرو بوده و كوشيده است در كتاب تحليلات ثاني (برهان) آن را از راه تفكيك ميان شناخت به نحو كلّي و شناخت به نحو جزئي، حلّ نمايد. فارابي از جمله در كتاب الجمع بين رأيي الحكيمين به پارادوكس منون پرداخته و سعي كرده است به رفع اختلاف ميان ديدگاه­هاي افلاطون و ارسطو بپردازد. نوشتۀ حاضر ضمن توضيح پارادوكس تحقيق، مي­كوشد تا هم تلّقي فارابي از راه حلّ­هاي افلاطون و ارسطو را تبيين نمايد و هم چگونگي جمع ميان آراء آن دو را نزد خود فارابي، بررسي و تحليل كند. نتيجه­گيري­ اجمالي ما چنين است كه فارابي با تكيه بر جوهرۀ نظريۀ يادآوري (= معرفت)، تفسير پرسش و پاسخهاي سقراط در محاورۀ فايدون به عنوان استشهاد افلاطون بر مسألۀ خودش و بي­توجهّي افلاطون به دلايل بقاي نفس (و وجود قبلي آن)، توانسته است به جمع ميان آراء افلاطون و ارسطو در خصوص پارادوكس منون دست يازد.

In the Meno there is a paradox (aporema) claiming that research and therefore learning is impossible; because we know a something or not. If there is knowledge, we don't need to research and if there isn't, we cannot search; because we haven't any idea of a subject-matter. Plato resolves the paradox by the theory of Anamnesis: knowledge/learning is recollection. This theory presupposes the pre-existence of the soul and its transmigration. In the Posterior Analytics Aristotle discusses the paradox and resolves it by separation between previous universal knowledge (of major premise) and the particular knowledge of things. Al-Farabi in the treatise Harmonization between the opinions of Plato and Aristotle, tries to reconcile their principal views which one of them is on the paradox of Meno. He relates their views from Plato's Phaedo and Aristotle's Posterior Analytics and then harmonizing them. Al-Farabi as a Muslim philosopher has no attention to the theory of soul transmigration in the Phaedo and looks at the arguments of the immortality of the soul as a witness that Plato uses in answering the problem of knowledge/learning. Because of this interpretation and his focusing on the essence of recollection theory, Al-Farabi eventually reconciles the recollection theory (of Plato) with the theories of deduction and induction (in Aristotle).