جستاري در شناخت ابعاد بوم‌شناختي آموزه‌هاي مذهبي ظهوريافته در فلات ايران

يكي از موضوعات مهم مورد مطالعه در جغرافياي فرهنگي، بررسي رابطۀ متقابل محيط و فرهنگ و چگونگي تأثيرگذاري متقابل آن‌ها بر يكديگر است. در اين راستا، بخشي از عناصر فرهنگي، ازجمله دين و مذهب در سرزمين‌هاي مختلف، علاوه‌بر ريشه‌هاي تاريخي و اجتماعي، برآمده از ابعاد و ويژگي‌هاي طبيعي فضاي جغرافيايي خاستگاه و محيط انتشارشان هستند كه به‌شكل‌ آموزه‌هاي ديني خاص در آن فضا، تجلي مي‌يابند. اصولاً بخشي از كاركرد دين، ارائه راه‌حل براي مشكلات مكاني‌ـ‌فضايي است. بديهي است كه اديان در ايران نيز از اين مقوله مستثنا نيستند و بخشي از سرچشمه ظهور آموزه‌هاي اديان موجود در فلات ايران نيز متأثر از بنيادهاي طبيعي اين فضاي جغرافيايي است. در اين راستا در اين مقاله اين پرسش مطرح شده است كه شاخص‌هاي جغرافيايي طبيعي فلات ايران، چگونه پيش از ظهور اسلام و پس از آن، بر ويژگي‌ها و نوع آموزه‌هاي ديني در اين حوزه تأثيرگذار بوده‌اند؟ در اين مقاله كوشش شده است كه با رويكردي توصيفي‌ـ‌تحليلي، بنيادها و دلايل بوم‌پايۀ ظهور آموزه‌هاي ديني در ايران بررسي شوند. يافته‌هاي پژوهش، نمايانگر اين است كه شرايط و ويژگي‌هاي طبيعي فلات ايران، ازجمله ويژگي‌هاي اقليمي، هيدرولوژيك، و طبيعي، نقش بسزايي در ظهور ويژگي‌ها و آموزه‌هاي اديان در ايران داشته‌اند. به‌عبارت روشن‌تر، آموزه‌ها و اعتقادات اديان ايراني، ازجمله مذهب تشيع، تحت تأثير مستقيم بُعد طبيعي فضاي جغرافيايي ايران بوده‌اند.