تحليل و بررسي نظريۀ علامه‌طباطبايي دربارۀ «منشأ پيدايش معقولات ثانيۀ فلسفي» با تكيه بر شرح شهيد مطهري

Analysis and Study of Muhammad Husayn Tabataba'i's Theory about the origin of secondary philosophical intelligibles using Morteza Motahhari's Commenting

معقولات ثانيۀ فلسفي همان مفاهيم عامّۀ فلسفي مانند وجود، عدم، علّت، معلول و عرض هستند كه حيات فلسفۀ اسلامي وابسته به وجود آنهاست. علامه‌طباطبايي كوشيده است نظريه‌اي جامع دربارۀ نحوۀ انتزاع معقولات ثانيۀ فلسفي پيشنهاد كند. او معتقد است معقولات ثانيۀ فلسفي ابتدا به‌صورت مفاهيمي ربطي (حرفي) ادراك مي‌شوند و پس از آن، مفاهيم اسمي از اين مفاهيم انتزاع مي‌شوند و تعميم مي‌يابند. در اين مقاله، كوشش شده است با توجه به نگاشته‌هاي علامه‌طباطبايي در اين باره به‌كمكِ شرح شهيدمطهري صورت‌بندي روشني از اين نظريه بيان شود كه شامل چهار مرحله (به همراه مباني آن) است. در اين مقاله، روشن شده است كه چگونه اين مفاهيم موهوم و فطري و برآمده از تجربۀ دروني و بيروني نيستند و از قوۀ مدركه برآمده‌اند. همچنين، برخي مسائل كليدي كه علامه چندان به آنها نپرداخته، در اينجا بيان شده است؛ از جمله چگونگي بسط و گسترش مفهوم معقول ثاني كه از يك حالت نفساني خاص انتزاع شده به تمام عالم، و رابطۀ معقول ثاني حاصل شده در ذهن و مَحكي آن. و كوشش شده است پاسخ‌هايي به اين سؤالات داده شود.

Secondary philosophical intelligibles are general philosophical concepts such as existence, non-existence, cause, effect and accident on which the life of Islamic philosophy depends. Muhammad Husayn Tabataba'I has tried to propose a comprehensive theory about the way through which secondary philosophical intelligibles are originated. He believes that these intelligibles are first understood through relational concepts and then non-relational concepts are abstracted from those relational ones and generalized. This article tries to give a clear formulation of the theory with four phases (in addition to its foundations) using Tabataba'i's works and Motahhari's comments. The resuts of this research study shows that these concepts are not delusion. It also depicts that these concepts are not extracted from internal or external experiences or primordial human nature (fitrah) but are created from perceptive faculty. In addition, some other key issues to which Allameh has not paid enough attention, such as how to generalize the concept of secondary intelligible which has been abstracted from a special mental state to the whole world and the relationship between secondary intelligible obtained in the mind and the object to which the secondary intelligible refers, have been stated and the researcher has tried to find answers for these questions.