برهان تمانع به تقرير استاد مطهري و علامه طباطبايي

Mutual Hindering Proof Recounted by Professor Motahhari and Allameh Tabataba'i

برهان تمانع از جمله برهان هاي اقامه شده بر يگانگي خداست. اين برهان در آيه 22 سوره انبياء آمده است. متكلمان و فيلسوفان اصطلاح تمانع را از مفاد آيه برگرفته و وضع نموده اند. آنان اين برهان را ناظر به توحيد در خالقيت و وجوب وجود دانسته و با اين كار علاوه بر تقرير يك برهان كلامي و فلسفي، در واقع، آيه را نيز تفسير كرده اند. استاد مطهري از جمله اين گروه است اما علامه طباطبايي برهان را ناظر به توحيد ربوبي مي داند؛ بدان دليل كه مسئله مورد اختلاف بين قرآن و بت پرستان همين موضوع بوده است نه توحيد خالق كه مورد قبول بت پرستان بوده است. او در الميزان و نهايه الحكمه برهان را به گونه اي تقرير مي كند كه منتج به توحيد رب، يعني مالك مدبر عالم گردد. البته در نهايه الحكمه اشاره اي به آيه ندارد؛ همچنان كه در الميزان نيز اشاره اي به بحث هاي متكلمان و فيلسوفان ندارد؛ به طوري كه حتي از استعمال اصطلاح تمانع نيز اجتناب مي كند. در اين مقاله بعد از تقرير استاد مطهري و استاد طباطبايي، به مقايسه و ارزيابي آنها از لحاظ فلسفي و تفسيري پرداخته ايم.

Mutual Hindering proof is one of the proofs for God's unity. This proof is mentioned in Verse 22 of Surah Anbia'. Philosophers and theologians have extracted and set this expression based on the content of this verse. They believe this proof concerns the unity of the Creator and the necessity of being and also believe, in addition to presenting a theological and philosophical proof, they have in fact interpreted the verse as well. For example Professor Motahhari is among this group while Allameh Tabataba'i believes this proof concerns the unity of Divinity because this has been the conflict between Qur'an and the idolaters not the unity of the Creator which was accepted by the idolaters. He explains the proof in his Al-Mizan and Nahayat-ol-Hekmah such that it ends up with the unity of Divinity, i.e. the owner and manager of the world. In fact he does not mention the verse in Nahayat-ol-Hekmah and does not mention the discussions of the theologians and philosophers in Al-Mizan such that he even avoids using the word mutual hindering. Recounting the discussions of professor Motahhari and Allameh Tabataba'i, I will compare and evaluate them from the point of view of philosophy and interpretation.